Συνέντευξη του ΔΗΜΗΤΡΗ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗ, Μουσικού, στην Μαίρη Γκιώνη – Λαρεντζάκη
Eίναι ένας από τους πρωτεργάτες της Ελληνικής Τζαζ σκηνής της μεταπολιτευτικής περιόδου που διαδραματιζόταν στο Jazz club του Γιώργου Μπαράκου στο Half Note, σε Φεστιβάλ και άλλους χώρους. Κιθαρίστας και συνθέτης ξεκίνησε από σχήματα Rock και στράφηκε σταδιακά προς την Jazz, την Fusion και την κλασική μουσική. Έκανε θεωρητικά μαθήματα με τον Αλέξανδρο Αινιάν. Συνέθεσε μουσική κάλυψη σε παρουσιάσεις βιβλίων και ποιητικές συλλογές που αφηγούνταν έργα τους οι Ανδρέας Παγουλάτος, Κωστής Τριανταφύλλου, Θεόδωρος Ρόμβος, Νάνος Βαλαωρίτης, Κατερίνα Κατσίρη, Τίτος Πατρίκιος κ.α.
Έδωσε συναυλίες στο Γαλλικό Ινστιτούτο και στα Παραρτήματα Καλλιθέας, Κέρκυρας, Ιωαννίνων, Πειραιά, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, στην Ελληνική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση (ΕΡΤ) σύμπραξη με την Ο.Σ.Μ. συναυλίες και ηχογράφηση με δικά του έργα, στο Βρετανικό Συμβούλιο – πολιτιστικά, στο Théâtre de l‘ Olympia Παρίσι Γαλλίας με την ορχήστρα του Γιάννη Μαρκόπουλου στην Κύπρο με την ορχήστρα του Γιώργου Χατζηνάσιου στην επικράτεια της Ελλάδας με την ορχήστρα του Διονύση Σαββόπουλου, με την ορχήστρα του Σταύρου Ξαρχάκου, με την ορχήστρα του Γεράσιμου και Νίκου Λαβράνου, Θέατρο Αιξωνή Γλυφάδα έργα του Μίκη Θεοδωράκη και άλλων συνθετών.
«ΠΑΛΜΟΣ»: Σε ποιο περιβάλλον μεγαλώσατε και πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΑΦΕΙΡΕΛΗΣ: Από την παιδική κιόλας ηλικία είχα δείξει μία κλίση προς τη μουσική και ταυτόχρονα είχε φανεί η επιρροή του οικογενειακού περιβάλλοντος προς εμένα, κυρίως μέσα από τον πατέρα μου ο οποίος ήταν ερασιτέχνης μουσικός από τα εφηβικά του χρόνια.
«Π»: Τι σας ώθησε στη μουσική;
Δ.Ζ.: Μαζί με την αυθόρμητη και αναμενόμενη προδιάθεση για τη μουσική συνέβαλαν επίσης ο κοινωνικός περίγυρος, οι παρέες στο σχολείο, οι δίσκοι το ραδιόφωνο κ.α. τα οποία υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για την μετέπειτα εξέλιξή μου.
«Π»: Μουσικές σπουδές;
Δ.Ζ.: Μέχρι τις αρχές του γυμνασίου ήμουν αυτοδίδακτος. Μετά ταυτόχρονα με το σχολείο άρχισα να παρακολουθώ θεωρητικά μαθήματα με τον Αλέξανδρο Αινιάν και αργότερα έκανα κλασική κιθάρα και Βυζαντινή μουσική στο Εθνικό ωδείο. Καθηγητές ήταν ο Ευάγγελος Ασημακόπουλος και ο Αείμνηστος Στέφανος Λέκκας.
«Π»: Τι είναι για εσάς η μουσική και ιδιαίτερα η κιθάρα;
Δ.Ζ.: Η ανακάλυψη και στοιχειοθέτηση των φυσικών και θεωρητικών ήχων, αποδεκτοί για την ανθρώπινη και πνευματική μας επικοινωνία, που αναδεικνύονται αργότερα ως τέχνη με τα απαραίτητα και κατάλληλα όργανα, με απώτερο σκοπό την προοδευτική καλλιέργεια και την λυτρωτική ανάταση της ψυχής.
Η κιθάρα είναι ένα από αυτά τα όργανα. Θεωρείται μάλιστα απ’ τα αρχαιότερα και όπως λέει ο μύθος, ο Ερμής παίρνοντας αντί για σώμα της κιθάρας το κέλυφος μίας θαλάσσιας χελώνας που ξέβρασε το κύμα στην ακρογιαλιά, κατασκεύασε την «πρώτη» κιθάρα χρησιμοποιώντας και τα έντερά της ακόμα για χορδές!
Επίσης δεν έλειψε ποτέ η τελετουργική μουσική γύρω από την θρησκευτική δραστηριότητα.
«Π»: Διδάσκετε μουσική χρόνια! Ξεχωρίζετε τα νέα ταλέντα; Πώς βλέπετε το σύστημα μουσικής εκπαίδευσης σήμερα;
Δ.Ζ.: Από το 1980 διδάσκω κιθάρα και θεωρητικά σε αρκετά Ωδεία όπως το Εθνικό ή το Ωδείο Κλασικής και Σύγχρονης μουσικής Αμαρουσίου κ.α. Για μία δεκαπενταετία μάλιστα δίδαξα και σε παιδιά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στα Πολιτιστικά Στέκια Νεολαίας του Δήμου Γαλατσίου και στα Γυμνάσια Λύκεια του Δήμου Χαλανδρίου.
Αυτή την περίοδο όμως το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται κυρίως σε σεμινάρια για κιθάρα και στην ανάλυση της σύγχρονης αρμονίας.
Και φυσικά συναντάω συχνά ταλαντούχους μαθητές που κι αυτοί με τον τρόπο τους έχουν να προτείνουν νέα πράγματα πάνω στην τεχνική και το ρεπερτόριο που επιτάσσει η εποχή και εκτενέστερα η φιλολογία της κιθάρας. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει την αφομοίωση μιας ήδη επεξεργασμένης γνώσης η οποία φυσικά έχει προέλθει από τις μέχρι τώρα παραδόσεις των προγενέστερων μεγάλων κιθαριστών δασκάλων, ερευνητών και ερμηνευτών.
Όπως πάντα υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη και ιδίως για την μουσική από τους επίδοξους μαθητές και καθηγητές, αλλά αν δεν ληφθούν υπόψιν τα αιτήματα και οι απαιτήσεις που δημιουργούν οι εξελίξεις της σημερινής μουσικής, η εκπαίδευση θα συνεχίσει να παρουσιάζει σημαντικές καινοτομίες, αλλά αν όχι θα προχωράει με πολύ αργά βήματα. Φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να δείξει εδώ και πολύ καιρό ένα καλύτερο πρόσωπο.
«Π»: Μιλήστε μας για το συνθετικό σας έργο, τι περιλαμβάνει;
Δ.Ζ.: Άρχισα να συνθέτω από την δεκαετία του 1970. Συνήθως τα στοιχεία που ακόμα χρησιμοποιώ, τα αντλώ από την δική μας λαϊκή και δημοτική παράδοση σαν έναν τρόπο μελωδικής έμπνευσης, από την κλασική μουσική εμβαθύνω σε θέματα μορφολογικής δόμησης και τέλος κινούμαι στην ροκ και την τζαζ θεματολογία τόσο για την αρμονική τους πλευρά όσο και για τον αυτοσχεδιασμό. Πέρα από την ορχηστρική μουσική, η οποία με χαρακτηρίζει ως συνθέτη, έχω μελοποιήσει κατά καιρούς και καταξιωμένους Έλληνες και ξένους ποιητές: Κωστής Τριανταφύλλου, Πάγια Βεάκη, Τάκης Φάβιος, Φ. Γ. Λόρκα, Ε. Α. Πόε κ.α.
«Π»: Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συνθέτες;
Δ.Ζ.: Οι σύγχρονοι κλασικοί κατά προτίμηση – χωρίς να απορρίπτω τους παλαιότερους – οι Bella Bartok, Igor Stravinsky, Sergei Prokofiev, Alberto Ginastera κ.α. καθώς επίσης και οι Έλληνες της Λόγιας της Ρετρό ή της έντεχνης ανθολογίας, οι πλέον γνωστοί: Νίκος Σκαλκώτας, Μενέλαος Παλλάντιος, Κώστας Κυδωνιάτης, Μανώλης Καλομοίρης – Γιάννης Κωνσταντινίδης, Αττίκ, Σουγιούλ – Μίμης Πλέσσας, Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Χρήστος Λεοντής, Νίκος Μαμαγκάκης κ.α.
«Π»: Ποιο το είδος μουσικής που υπηρετείτε;
Δ.Ζ.: Είναι ένα κράμα με στοιχεία από όλο το φάσμα της έντεχνης, Τζαζ, Ρόκ, Κλασικής και Έθνικ φρασεολογίας που για διαφορετικούς λόγους το καθένα έχει να προσθέσει την δική του χαρακτηριστική πινελιά χωρίς να αλλοιώνεται η αρχική ιδέα.
«Π»: Πώς είναι τα πράγματα στις μουσικές σκηνές σήμερα;
Δ.Ζ.: Στην Αρχαία Ελλάδα η τέχνη τροφοδοτούνταν από χορηγίες επιφανών οικονομικά ανθρώπων ή ακόμα και από το ίδιο το κράτος. Αυτό συνεχίστηκε όπως γνωρίζουμε το Μεσαίωνα έως και τον 18ο αιώνα μέσα από την κρατική χρηματοδότηση και με την ίδρυση μουσικών συνόλων, Κουαρτέτα, Ορχήστρες Δωματίου, Συμφωνικές κλπ. Πράγμα που θα έπρεπε να συμβαίνει το ίδιο και με εμάς. Αντίθετα όμως η ιδιωτική πρωτοβουλία των εκδηλώσεων, καταστήματα, Φεστιβάλ κ.α. περιορίζεται αποκλειστικά στη δυναμική των ηχηρών ονομάτων με κύριο γνώμονα τον εμπορικό παράγοντα, δημιουργώντας έτσι μια στατικότατα, στην προώθηση της καθ’ αυτής τέχνης μέσα από μια αντικειμενική αξιοκρατία. Ειδικά στον χώρο του τραγουδιού αναπαράγει ο ένας το νοηματικό μοντέλο του άλλου, αντιγράφοντας το μέχρι ενός σημείου για να είναι πιο θελκτικό, άρα και πιο επίκαιρο. Τελικά μπορεί να παρατηρήσουμε αργότερα ότι λείπει η πηγαιότητα.
«Π»: Στη μετά κορωνοϊό εποχή, πώς εξελίσσονται οι διαδικασίες στον ευρύτερο μουσικό χώρο; Υπάρχει δουλειά;
Δ.Ζ.: Το πρώτο πράγμα που χτύπησε η λεγόμενη πανδημία του κορωνοϊού το 2019 ήταν ο πολιτισμός. Κι αυτό γιατί όπως προανέφερα η τέχνη βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα στις κοινωνικοοικονομικές μας προτεραιότητες. Ήταν όμως πολύ άσχημο και μεγάλη παράβλεψη εκ μέρους της κρατικής μηχανής, για όλους εμάς ειδικά τους ελεύθερους επαγγελματίες καλλιτέχνες, που αντί για αποζημιώσεις δύο (2) χρόνων που θα έπρεπε να λάβουμε ως μηνιαία επιδόματα ειδικού σκοπού, πήραμε μόνον αυτά για τους έξι (6) μήνες.
Την λεγόμενη εμπορική πτώση μαζί με το μνημόνιο του 2010 – στην πραγματικότητα η κρίση υπήρχε και πριν το 2000 για τη μουσική και για την τέχνη γενικότερα – την αποτελείωσε η πανδημία καθηλώνοντάς μας, και όχι μόνο εμάς, αφού μας περιόρισε σε ένα στενό εργασιακό πλαίσιο δραστηριοτήτων, σε μία παθητική και ανίσχυρη καθημερινή πραγματικότητα.
«Π»: Η καινούρια σας δισκογραφική έκδοση με τίτλο «Αφροδίτη», τι πραγματεύεται;
Δ.Ζ.: Η «Αφροδίτη» είναι ένα έργο σύγχρονης όπερας σε λιμπρέτο του Τάκη Φάβιου.
Ήταν μια συνθετική προέκταση ενός παλαιότερου έργου μου με τίτλο «Καθημερινή Ηλέκτρα» σε ποίηση του Κωστή Τριανταφύλλου, που είχε ηχογραφηθεί το 1985 με την εταιρεία «Σείριος» του Μάνου Χατζιδάκι και μάλιστα βγαλμένο κι αυτό μέσα από την πλούσια και μεστή Αρχαιοελληνική μας παράδοση. Το 2022 ηχογραφήθηκε για κιθάρα και προγραμματισμένη ορχήστρα με τον προσωρινό τίτλο «Αφροδίτης Σμίλη, Instrumental». Ένα χρόνο αργότερα το 2023 ηχογραφήθηκε και ως όπερα σε τρεις πράξεις με τους φωνητικούς της πλέον συντελεστές και επάνω ακριβώς στο ίδιο το αρχικό, ενορχηστρωτικό πλαίσιο. Είναι πάντως πολύ σημαντική και ανεκτίμητη η συμμετοχή των αγαπητών φίλων και συνεργατών για την πρόθυμη συμμετοχή τους και την άψογη ερμηνεία στους εκάστοτε απαιτούμενους ρόλους: «Αφροδίτη» η Δάφνη Πανουργιά, «Τεχνίτης» ο μπασοβαρύτονος Παντελής Κατσάμπας, «Χορός ετέρων» η μεσόφωνη Σοφία Ανδριανού και η σοπράνο Νικολέττα Παπουτσή, «Χορός των γλυπτών» ο τενόρος Στράτος Καράχος και τέλος συμμετέχω κι εγώ ως τενόρος στα χορωδιακά μέρη.
«Π»: Ξεχωρίζετε κάποιες από τις συνεργασίες σας και γιατί;
Δ.Ζ.: Το συγκρότημα «Αμφίωνος Τέρψις New Group» – Άκης Πετρινιώτης κόντρα μπάσο, Κώστας Αναστασόπουλος πιάνο, Δημήτρης Βαρζαμπετιάν ντραμς μαζί με κορυφαίους σολίστες οργάνων και τραγουδιστές – με όλους αυτούς συνεργάζομαι ικανοποιητικά εδώ και μία δεκαετία. Η Ο.Σ.Μ. (Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής) της ΕΡΤ με την οποία έχω συμπράξει ως συνθέτης και κιθαρίστας. Άλλες συνεργασίες μικρότερων σχημάτων, Ντουέτα κιθάρας, Τρίο με ούτι, Sitar κ.α.- βγάζοντας πάντα ένα πρωτότυπο ηχητικό αποτέλεσμα.
Επ’ ευκαιρίας της αναφοράς μου στην ΕΡΤ θα ήθελα να αναφερθώ και στην συμμετοχή μου στην ομάδα για την ψηφιοποίηση παρτιτούρων κλασικών Ελλήνων συνθετών υπό την επίβλεψη του τότε προέδρου της Χρήστο Λεοντή, συνθετών εκ των οποίων μερικούς έχω ήδη προαναφέρει σε προηγούμενη ερώτησή σας.
«Π»: Η δισκογραφία γιατί πλέον δεν παράγει, τι συμβαίνει;
Δ.Ζ.: Πλέον η παγκόσμια μουσική αγορά κινείται μέσω διαδικτύου και πλέον οι πωλήσεις γίνονται μέσα στις πλατφόρμες YouTube, Spotify, Amazon music, Bandcamp κ.α. Είναι λοιπόν δύσκολο τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα να αποδοθούν στους δικαιούχους και να αποδοθούν όπως και όταν πρέπει. Μετά την πτώση του CD το Βινύλιο έλαβε πάλι τα ηνία του υλικού φορέα λόγω συλλεκτικής ζήτησης, αλλά η υπόθεση μετάδοσης και διακίνησης της μουσικής, αφορά πλέον την ψηφιακή πραγματικότητα και την τεχνητή νοημοσύνη αφού ακόμα κι αυτή έχει αρχίσει να μας ανταγωνίζεται σε συνθετικό και εκτελεστικό επίπεδο.
«Π»: Τι ξεχωρίζετε και αγαπάτε στο δισκογραφικό σας έργο;
Δ.Ζ.: Δεν θα μπορούσα να κάνω κάποια διάκριση. Με ενθουσιάζει όμως η επαφή που έχω με τους συνεργάτες μου ειδικά σε θέματα ερμηνείας και αυτοσχεδιασμού. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μελοποιημένα τραγούδια επάνω στον συγκερασμό στίχου και μουσικής. Βέβαια αν όλα αυτά επιτελούν τον σκοπό τους είναι ούτως ή άλλως όλα καλά…
«Π»: Απ’ όσο γνωρίζω συνδικαλίζεστε στον μουσικό χώρο.
Δ.Ζ.: Πράγματι στο Σύλλογο συνθετών ΕΜΣΕ και στην ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ – που υπήρξα και μέλος του Δ.Σ. για αρκετά χρόνια – αλλά και στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ και τον ΠΜΣ (Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος), γίνονται κάποιες προσπάθειες εξομάλυνσης και επίλυσης πολλών προβλημάτων μας σε ζητήματα πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων και γενικότερα σε θέματα που αφορούν τις συνθήκες εργασίας.
«Π»: Στηρίζει η πολιτεία τον πολιτισμό και σε ποιο επίπεδο;
Δ.Ζ.: Ποθητός σκοπός βέβαια όλων αυτών των θεμάτων είναι η συνδρομή στην ελαχιστοποίηση των πλέον διαχρονικών αιτημάτων μας και εκ μέρους του ΥΠΠΟ.
Η τοπική αυτοδιοίκηση, οι περισσότεροι Δήμοι και Περιφέρειες αδυνατούν να αξιολογήσουν και να προγραμματίσουν με συστηματικό και συνεπή τρόπο έναν ικανοποιητικό αριθμό πολιτιστικών εκδηλώσεων, που να αποτελέσει το θεσμικό εκείνο πλαίσιο αξιοκρατικά ελεγμένο για την ποιότητα και την δημοφιλή ανταπόκριση του, στα μέτρα των δημοτών – πολιτών, αγνοώντας οποιαδήποτε άλλη εξυπηρέτηση μη πολιτιστικού χαρακτήρα που έχει να κάνει με θέματα των πελατειακών σχέσεων, όπως τις περισσότερες φορές φαίνεται να συμβαίνει και μας έχουν συνηθίσει να δεχόμαστε.¬
Τα αντίθετα ωστόσο, θα απέδιδα σαν φωτεινές εξαιρέσεις και χωρίς καμία επιφύλαξη στις νυν Δημοτικές αρχές του Δήμου Χαλανδρίου, Δήμου Κηφισιάς και Δήμου Βύρωνος και στις τέως Δημοτικές αρχές του Δήμου Παλαιού Φαλήρου, Δήμου Αθηναίων και Δήμου Ζωγράφου.
«Π»: Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το πολιτιστικό καλοκαίρι;
Δ.Ζ.: Θα συμπλήρωνα σε μια μετά και προεκλογική περίοδο. Χρειάζεται μια τέτοια πολιτιστική πολιτική ικανή να συγκεντρώνει τα περισσότερα ανιδιοτελή χαρίσματα, με μια άοκνη παρακολούθηση των καλλιτεχνικών πεπραγμένων και με την υποστήριξή τους ή ακόμη και την επιβράβευσή τους.
Επειδή όπως προανέφερα υπήρξα καθηγητής κιθάρας και μουσικής στο Γαλάτσι επί μία δεκαετία αλλά και δύο φορές υποψήφιος Δημοτικός σύμβουλος είχα την ευκαιρία να δω και ορισμένα πράγματα από κοντά. Πρέπει λοιπόν κατ’ αρχάς να υπάρξει οργανωμένο πολιτιστικό σχέδιο μέσω του οποίου να μπορεί να εκτονώνεται κατ’ αρχήν το τοπικό καλλιτεχνικό ανθρώπινο δυναμικό (Ωρίωνες, Δημήτρης Ζαφειρέλης & New Group, Αντώνης Χατζηγιάννης, Στέλιος Φρειδερίκος & Αντιβίωσις και άλλοι καλλιτέχνες και συγκροτήματα της περιοχής) ενώ ταυτοχρόνως οι ειδικές φιλοξενούμενες εκδηλώσεις να συμπληρώνουν το όλο concept με αντίστοιχα και πιθανόν δημοφιλέστερα ονόματα με βάση αυτήν την προοπτική. Με γνώμονα την σωστή εμπορική επιτυχία μιας αναμενόμενης sold out συναυλίας, αλλά και με έμφαση σε εκείνα τα πολιτιστικά δρώμενα που θα αναδεικνύουν τους προσκαλεσμένους καλλιτέχνες με ένα έστω χαμηλότερο προφίλ, που όμως τα ικανά έργα τους θα αναδεικνύουν και θα επιβραβεύουν όχι μόνο τους ίδιους, αλλά δικαίως εξ ίσου ή και σε μεγαλύτερο βαθμό, τους εμπλεκόμενους πολιτιστικούς παράγοντες.
«Π»: Τι ετοιμάζετε και πού θα παρουσιάσετε το έργο σας «Αφροδίτη» Όπερα;
Δ.Ζ.: Μαζί με τις συνήθεις εμφανίσεις μου, στις προθέσεις μου περιλαμβάνεται και η παρουσίαση της «Αφροδίτης» σε μορφή τραγουδιών! Αυτό θα διευκολύνει στην επικοινωνία και στη διάδοση του έργου δίνοντάς του έτσι έναν πιο λαϊκό και προσιτό χαρακτήρα. Τελευταία συζητάω με αρκετούς φορείς και Αρχαιολογικούς συλλόγους της χώρας. Από την άλλη μεριά, χάριν των συνεργασιών μου με την ορχήστρα Ο.Σ.Μ. της ΕΡΤ και έτσι γνωρίζοντας την σε ένα βαθμό, έχω ενορχηστρώσει και προτείνει την εκτέλεση αυτού του έργου και αν χρειαστεί να πραγματοποιηθεί υπό την δική μου διεύθυνση.
+30 210 222 2004 
palmogal@otenet.gr | palmosnews@gmail.com
