Πάσχα στην Ξάνθη – γράφει ο Γιώργος Πένταρης

Αυτή την Πασχαλιά κατάφερα να την περάσω σε μια περιοχή της χώρας μας που όλοι ακούμε ότι είναι σχετικά προβληματική ένεκα των ζόρικων γειτόνων μας. Είχα λοιπόν την ευκαιρία με ένα πρακτορείο ταξιδιών να πάω Ξάνθη και να περάσω εκεί το Πάσχα και να κάνω Ανάσταση. Η σημερινή Ξάνθη στέκεται πάνω στο κλέος της παλιάς καλής εποχής του καπνού, παραγωγή, εργοστάσια, καπνεργάτες, απεργίες, αποθήκες, διεθνές εμπόριο, αστική και εργατική τάξη, ασφάλειες και μεταφορές….

Σήμερα μετά τη μείωση της καλλιέργειας καπνού, την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης καπνικών προϊόντων και τις σχεδόν μηδενικές επιδοτήσεις, η πόλη και όλη η περιοχή της Ροδόπης αντιμετωπίζει προβλήματα επιβίωσης. Σημειώνω ότι ο διπλανός νομός Ροδόπης είναι ο τελευταίος νομός της χώρας από άποψη εισοδήματος. Από κοντά είναι και η Ξάνθη ενώ η Ηλεία είναι τρίτη από το τέλος…
Σήμερα κάποιες βιομηχανίες σώζουν την κατάσταση μαζί με το νέο αίμα των φοιτητών της Πολυτεχνικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. Στις πολύ λίγες μέρες που έμεινα, είδα ότι η Ξάνθη προσπαθεί να επιβιώσει και δεν το βάζει κάτω. Υπάρχει ένα σφύζων εμπόριο, υπηρεσίες και ανάπτυξη του τουρισμού από τις γειτονικές Βαλκανικές χώρες. Η πόλη έχει γύρω στους 54.000 κατοίκους και επεκτείνεται πολεοδομικά κυρίως προς τα δυτικά σε σχέση με την παλαιά πόλη. Η νέα πόλη δεν διαφέρει πολεοδομικά από όλες τις πόλεις της Ελλάδας, αλλά η παλαιά έχει κρατήσει το χρώμα της και το ιστορικό κέντρο δεν διαφέρει από αυτά άλλων ευρωπαϊκών πόλεων. Σε ορισμένα σημεία νόμιζα ότι ήμουν στις Βρυξέλλες!!! Όπως είπα, την Ξάνθη την σώζει και το Πανεπιστήμιο και οι φοιτητές μαζί με την υπόλοιπη νεολαία (χριστιανική και μουσουλμανική) δίνουν τον τόνο τα βράδια στα μπαράκια του ιστορικού κέντρου.

Πόλος τουριστικής έλξης είναι το γειτονικό Πόρτο Λάγος (Λιμνοθάλασσα Βιστωνίδας) με το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου και το παρεκκλήσι της Παναγίας της Παντάνασσας. Εδώ έχει πατήσει πόδι το Βατοπέδι, από τα παλιά χρόνια λένε, με τα χρυσόβουλα του Βυζαντίου. Σήμερα υπάρχει διένεξη μεταξύ Βατοπεδίου και Ελληνικού Δημοσίου για τα ζητήματα ιδιοκτησίας, εκμετάλλευσης και αρμοδιοτήτων επί της λιμνοθάλασσας. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους υγροβιότοπους της Ευρώπης και φημίζεται για τα ροζ φλαμίνγκο που σταθμεύουν προσωρινά. Όταν ήμουν στο Πόρτο Λάγος, στην Ξάνθη έριξε δυνατό χαλάζι και η διαφορά θερμοκρασίας της λίμνης με την γειτονική θάλασσα προκάλεσε στη λίμνη έναν υδροστρόβιλο. Είχα να δω τέτοιο φαινόμενο στην Ηλεία πριν αποξηρανθούν από την χούντα δύο λιμνοθάλασσες, η της Μουριάς και μια πολύ μεγαλύτερη της Αγουλινίτσας – Επιταλίου και αποδοθούν στην γεωργική καλλιέργεια. Τότε οι ατμοσφαιρικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές και οι υδροστρόβιλοι και τα σιφώνια ήταν πολύ συχνά φαινόμενα.

Στην Ξάνθη επισκεφτήκαμε το Μουσείο Σκιάς όπου ένας εμπνευσμένος καλλιτέχνης κατασκευάζει κάποια αντικείμενα με συνδυασμό διαφόρων υλικών και αφού τα φωτίσει υπό κατάλληλη γωνία, παράγει σκιές γνωστών αντικειμένων ή προσώπων όπως π.χ. ο Τσε Γκεβάρα. Αν πάτε Ξάνθη είναι εκ των ουκ άνευ να το επισκεφτείτε (it’s a must, που λένε στα Ελληνικά).
Ένα άλλο αξιοθέατο είναι το σπίτι που μεγάλωσε ο Μάνος Χατζηδάκης. Ήταν αρχοντικό ενός εβραίου εμπόρου καπνού, ψηλοτάβανο, που το ισόγειο το είχε για μαγαζιά, τον πρώτο να μένει αυτός και να νοικιάζει τον δεύτερο που έμενε ο Χατζηδάκης. Σήμερα το ακίνητο ανήκει στην Περιφέρεια, αλλά δεν ξέρει τί να το κάνει…
Τα αρχοντικά της Ξάνθης μου θύμισαν τα αρχοντικά της Μυτιλήνης που τα έσωσε ο Σηφουνάκης, τα οποία έγιναν λόγω ελαιοπαραγωγής και σαπωνοποιίας και τα αρχοντικά του Πύργου που έγιναν από την σταφίδα. Αυτά τα αρχοντικά φθίνουν όπως φθίνει η αντίστοιχη πρωτογενής παραγωγή σε κάθε περιοχή και δεν αντικαθίσταται με κάτι άλλο.
Την εκφορά του Επιταφίου την παρακολουθήσαμε στην Μητρόπολη όπου, στην Πλατεία του Ρολογιού, μαζεύτηκαν κάτω από ψιλόβροχο κι άλλοι επιτάφιοι υπό τους ήχους του Αdagio του Albinoni από την μπάντα του τετάρτου σώματος Στρατού. Μετά ακολούθησε ουισκοκατάνυξη στο μπαράκι Ερμής. Καλά ήταν!

Ανήμερα της Ανάστασης, πριν γίνουν τα αρνιά, είχαμε την ευκαιρία να πάμε στα Πομακοχώρια, 28 χιλιόμετρα Βόρεια της Ξάνθης. Εκεί διαλύθηκε και ένας μύθος που ίσως έχουμε ακούσει οι περισσότεροι, ότι οι Πομάκοι είναι ξανθοί. Και ο ξεναγός μας, Πομάκος δάσκαλος ειδικών σχολείων, κάτι τύποι στην πλατεία, κάτι μαγαζάτορες, κάτι Πομάκες και κάτι πιτσιρίκια είχαν μαλλί κορακάτο!!! Πολλοί θα έχετε ακούσει για την μπάρα στο Πομάκικο χωριό Εχίνος και σε διάφορα άλλα μέρη. Μέχρι το 1995 οι άνθρωποι ήταν απομονωμένοι από την λάθος σκέψη, αλλά και συμφέροντα στο Υπ. Εξωτερικών. Για παράδειγμα, οι υπάλληλοι του ΥΠΕΞ που πήγαιναν εκεί είχαν αμοιβή λες και έκαναν υπηρεσία στο εξωτερικό. Στο δεξιοκρατούμενο ΥΠΕΞ φοβόντουσαν ότι οι Πομάκοι της Βουλγαρίας θα επηρέαζαν τους Έλληνες Πομάκους υπέρ της ΕΣΣΔ και απομόνωσαν τους ανθρώπους ως μίασμα, όπως έλεγαν. Με αυτές τις τακτικές και τους περιορισμούς στην απόκτηση περιουσίας, άδειας οδήγησης, εκπαίδευσης κτλ έριξαν πολλούς Πομάκους στα δίχτυα της καραδοκούσης Τουρκίας. Σήμερα ο δήμαρχος των Πομακοχωριών είναι τουρκόφιλος γιατί έπεσε πολύ χρήμα από το τούρκικο προξενείο, όπως μας είπε ο Πομάκος ξεναγός. Το θέμα είναι ότι αν και αργά αυτό το «Κυλώνειο άγος» καταργήθηκε επί Υπουργείας Εθνικής Αμύνης του Γερ. Αρσένη στις 17/11/1995.

Σήμερα το φυλάκιο της μπάρας του Εχίνου στεγάζει την ΚοινΣεπ Πομάκων γυναικών που παράγουν με παραδοσιακές μεθόδους (αργαλειούς – βλ. βασική φωτο άρθρου) διάφορα ωραία υφαντά, τσάντες, συλλέγουν και συσκευάζουν τοπικά βότανα, φτιάχνουν μαρμελάδες και άλλα εδέσματα. Είναι ένας δραστήριος συνεταιρισμός και εντυπωσιάστηκα από το πάθος και την αποφασιστικότητα αυτών των γυναικών. Ο ξεναγός μου έλεγε για τις προσπάθειες που κάνουν για την διάσωση της γλώσσας τους. Πιστεύω, όπως του είπα, ότι είναι αναγκαία η δημιουργία ενός κέντρου Πομάκικων Σπουδών στο Δημοκρίτειο ώστε και να είναι παραγωγική σχολή για δασκάλους και να κάνει και έρευνες σχετικά με τον πολιτισμό και την καταγωγή αυτών των συμπατριωτών μας. Με την πτώση της μπάρας, για την οποία αντιδρούσε το ΥΠΕΞ, άρχισαν τα παιδιά να πηγαίνουν σχολείο, να μορφώνονται και να σπουδάζουν κυρίως σε Ελληνικά Πανεπιστήμια γιατί έχουν και ποσόστωση 5%. Στην Τουρκία πάνε κυρίως αυτά που θέλουν να γίνουν θρησκευτικοί ηγέτες και να γυρίσουν για προσηλυτισμό των Ελλήνων το φρόνημα Πομάκων. Επειδή οι δουλειές είναι λίγες, τα παιδιά φεύγουν για τα αστικά κέντρα και για χώρες της ΕΕ.
Το συμπέρασμά μου είναι ότι κάνουμε λίγα για αυτούς τους ανθρώπους και αφήνουμε να αλωνίζει η Τουρκία.