Γράφει η ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΟΥΛΑ, Γραφίστρια, Συγγραφέας, Απόφοιτη Σχολής Μ.Ε.Χ.Α. & Λαογραφίας
Ένα γεγονός αέναης αγάπης, μια πολύ ιδιαίτερη και ξεχωριστή γιορτή, τιμάται στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο και είναι η γέννηση του Ιησού Χριστού, τα Χριστούγεννα και είναι πλέον εδώ! Τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις των Χριστουγέννων περιβάλλονται από πανάρχαιες συνήθειες του λαού μας, είναι βαθύτατοι λαϊκοί «νόμοι» με ρίζες που προέρχονται από την Αρχαία Ελλάδα.
Ένα από αυτά είναι και ο πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, οι αρχαίες Ειρεσιώνες που ήταν κλαδιά ελιάς ή δάφνης στολισμένα με καρπούς, φρούτα που συμβόλιζαν την αφθονία, την ευγονία, καθώς και μαλλιά από πρόβατα εξού και είρος=έριον, που σημαίνει μαλλί, (Ειρεσιώνη), αφιερωμένα στους θεούς Απόλλωνα και Άρτεμις στις γιορτές τους, Πυανέψια και Θαργήλια αντίστοιχα, ψάλλοντας αγερμικά καλένδες, ομαδικά δηλαδή τα κάλαντα, τα οποία και έχουν καταγραφεί από τον Όμηρο 3000 χρόνια πριν!
Προς τιμήν τώρα του θεού Διονύσου και συγκεκριμένα στη γιορτή των Ανθεστηρίων, αφιέρωναν στον Διόνυσο το καράβι το οποίο συμβόλιζε το πέρασμα των ψυχών στον κάτω κόσμο, εφόσον με βάρκα πραγματοποιούνταν το πέρασμα στη καινούργια ζωή. Στη σημερινή εποχή το καράβι συμβολίζει την ελληνική θάλασσα, τα νησιά, τους ναυτικούς κατά συνέπεια την ελληνική ναυτοσύνη και ναυτική δύναμη.
Τα έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα είναι διαφορετικά αλλά και μοναδικής σημασίας για κάθε τόπο, γι’ αυτό η κάθε περιοχή έχει να αναδείξει τα δικά της. Πάμε να δούμε μερικά από αυτά, να περιηγηθούμε σε γωνιές της Ελλάδας και να γνωρίσουμε Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα των Αγίων ημερών, έθιμα ουσιαστικά, έτσι όπως καθεμία περιοχή ξέρει να βιώνει με το δικό της ξεχωριστό τρόπο τα Χριστούγεννα!
Στη Μακεδονία και στον Πόντο λοιπόν, επικρατεί το έθιμο των μεταμφιέσεων «οι Μωμόγεροι», συνήθως άνδρες νεότερης ηλικίας περιπλανιούνται κατά ομάδες στις γειτονιές, αναπαριστούν λαϊκά δρώμενα και μιμούνται, εξού και μίμος, Μώμος. Οι νέοι άνδρες λοιπόν μιμούνται ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας μεταμφιέζονται με τομάρια από ζώα, κρατούν ραβδιά από κρανόξυλα, κρεμούν πάνω τους μεγάλες κουδούνες ώστε να δημιουργούν εκκωφαντικό θόρυβο, ώστε να διώξουν τα κακά πνεύματα, θεωρώντας ότι έτσι ξεκινά με καθαρμό και εξαγνισμό η νέα χρονιά.
Ακριβώς το ίδιο έθιμο επικρατεί στη Θεσσαλία, εκεί όμως λέγονται «Ρουγκατσάρια», ενώ αντίστοιχα στη Θράκη «Μπάμπαλοι».
Επίσης, στη Θεσσαλία αναβιώνουν το έθιμο της «γουρουνοχαράς», το σφάξιμο του γουρουνιού το οποίο κάποτε αποτελούσε δείγμα οικονομικής ευμάρειας και εξακολουθεί να αναβιώνει και στις μέρες μας το συγκεκριμένο έθιμο.
Στην Ήπειρο αλλάζουν τα σπάργανα του Χριστού, με το να τραγουδούν τα κορίτσια όλα μαζί, στις πλατείες και στα χωριά το «ελάτε εδώ γειτόνισσες, και εσείς γειτονοπούλες μου, τα σπάργανα να φτιάξουμε, και το Χριστό ν’αλλάξουμε…», μαγειρεύουν τηγανίτες τις οποίες και μελώνουν με καρύδια και κανέλα, πάνω σε πυρωμένη πλάκα, συμβολίζοντας όλα αυτά τα στοιχεία τα ιερά σπάργανα του θείου βρέφους. Κάτι σαν τις δίπλες, δίπλες λέγονται γιατί διπλώνουν καθώς αυτές επίσης συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού.
Στην Καστοριά φτιάχνουν την πίτα «αρμιά» μια Χριστουγεννιάτικη (βλάχικη) πίτα με φύλλα από λάχανο που είναι ποτισμένα όλη τη διάρκεια του χειμώνα στην αρμύρα μέσα σε νερό με μπόλικο αλάτι, εξού και το όνομά της «αρμιά», προερχόμενο από την λέξη αρμύρα.
Στη Πελοπόννησο έχουμε το εξής έθιμο «το κούτσουρο της Παναγίας»την παραμονή των Χριστουγέννων τοποθετείται στο τζάκι των σπιτιών ένα μεγάλο κούτσουρο.
Ο νοικοκύρης φροντίζει το ξύλο ώστε να σιγοκαίει όλο το βράδυ, προκειμένου να ζεσταίνει την Παναγιά και το νεογέννητο Χριστό, όλα λοιπόν συμβολικά και ιδιαίτερης θρησκευτικής βαρύτητας και σημασίας.
Το Χριστόψωμο σε πολλά νησιά στολίζεται με ζυμάρι περίτεχνα και στη μέση ένα σταυρό, ολόγυρα ανθάκια και αυτά φτιαγμένα από ζυμάρι, ύστερα μοιράζεται στα μέλη της οικογένειας αλλά και σε επισκέπτες, σηματοδοτούμενα όπως ακριβώς μοιράζεται σε όλους τους πιστούς η θεία κοινωνία. Επίσης, η σφαγή της γαλοπούλας είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στα Δωδεκάνησα.
Στις Κυκλάδες συναντάται το εξής έθιμο, τα καλντερίμια γεμίζουν μυρωδιές από το Χριστόψωμο, σιροπιαστά φοινίκια, ζυμώματα κάθε λογής αλλά και ηχητικούς καλαντισμούς όλες οι γειτονιές μια γιορτή!
Στα Επτάνησα τραγουδούν το «Χριστός γεννιέται το φως αυξαίνει», μιας και η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου είναι κοντά στη γιορτή των Χριστουγέννων, ζυμώνονται Χριστόψωμα με πέντε προεκτάσεις που συμβολίζουν το χέρι του Χριστού και την ευλογία που δεχόμαστε από Εκείνον μέσω της γεννήσεως Του!
Όλα λοιπόν τα ήθη και έθιμα, έχουν περάσει αναλλοίωτα στις επόμενες γενιές στη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων. Αυθεντικά έθιμα, όχι επίπλαστα, που εξυπηρετούν σκοπούς εμπορικούς, με κίνητρο το κέρδος, διότι η παράδοση μας δεν είναι πρόληψη, είναι σεβασμός και συνδετικός κρίκος του χθες με τη σύγχρονη κοινωνία, είναι αυτά τα στοιχεία που «ενδύουν» την παράδοσή μας, την παράδοση κάθε τόπου, που εξυπηρετεί τις ανθρώπινες ψυχικές ανάγκες με ένα τρόπο τόσο μοναδικό που ο άνθρωπος καταφέρνει να διατηρήσει τη σύνδεσή του με τις πολιτισμικές ρίζες του.
Κατά συνέπεια τα ήθη και έθιμα του λαού μας έχουν δύναμη, φέρουν βαθύ έρεισμα, γιατί η παράδοση μας αποτελεί στοιχείο πολιτισμού. Ας ευχηθούμε σε όλους μας να βιώσουμε Καλά Χριστούγεννα, χρόνια πολλά!
– Φωτογραφία: Η αφίσα της Χριστουγεννιάτικης Γιορτής των Ψαλτριών στο Μοναστήρι του Αγ. Πορφυρίου, αυτή την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου
