Γράφει η ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΟΥΛΑ, Γραφίστρια, Συγγραφέας, Απόφοιτη Σχολής Μ.Ε.Χ.Α. & Λαογραφίας
«Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
Ψηλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή κι αρχή
καλός μας χρόνος
Εκκλησιά εκκλησιά
με τ’ άγιο θρόνος»…
Καλή χρονιά!
Καλώς τον Ιανουάριο, τον πρώτο μήνα που ανοίγει διάπλατα την ημερολογιακή πόρτα του στη νέα χρονιά!
O Ιανουάριος ή Γενάρης όπως τον αποκαλεί ο λαός μας, προέρχεται από το ρήμα γεννώ, εξού και Γενάρης, επειδή είναι μήνας που γεννούν τα ζωντανά, για τον άνθρωπο της παράδοσης και της υπαίθρου είναι σηματοδοτούμενος μήνας. Είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου και ο δεύτερος του χειμώνα, με 31 ημέρες.
Επίσημα όμως το όνομά του προήλθε από το θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό. Πολλά τα ονόματα με τα οποία τον βάφτισε ο σοφός λαός όπως, «Πρωτάρης», «Τρανός» αλλά και «Μεγαλομηνάς», γιατί είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου, με ολόκληρες τις ημερολογιακές ημέρες δηλαδή τριάντα μία!
Ο λαός μας αγαπά τον μήνα Ιανουάριο γιατί συμβολίζει την έναρξη του καινούργιου, του νέου (έτους), για αυτό και του αποδίδει πολλές ονομασίες: όπως προείπαμε «τρανός» μήνας σε σχέση με τον Φεβρουάριο που είναι «κουτσός» μήνας, επίσης «λαμπρός» μήνας λόγω του φεγγαριού της ολόλαμπρης σελήνης, θεωρείται μήνας «κλαδευτής», προορισμένος και σηματοδοτούμενος μήνας για την καλή σοδειά, μήνας «αναπαραγωγικός» για τα κοπάδια των βοσκών αλλά και μήνας «προστάτης» των αυγών των Αλκυονίδων πουλιών, όπου με τη χειμερινή λιακάδα του φιλοξενεί στην αγκαλιά του μεσοχείμωνου, την γέννηση της Αλκυόνης του όμορφου αυτού θαλάσσιου αποδημητικού πτηνού!
Ο μήνας Ιανουάριος είναι ο πρώτος μήνας του κάθε έτους, δεν ήταν όμως πάντα…
Ο Ιανός λοιπόν ήταν θεός της κίνησης, της αλλαγής, του περάσματος, γενικά των ενάρξεων! Γι’ αυτό και οι Ρωμαίοι του έδωσαν το προβάδισμα στο νέο χρόνο! Ο Ιανός έλεγχε κάθε θύρα στη Ρώμη σε περιόδους εμπόλεμης αλλά και ειρηνικής κατάστασης, επόπτευε την ειρηνική τους πορεία. Η μορφή του απεικονίζονταν με δύο πρόσωπα το ένα ήταν όμορφο και νεανικό, το άλλο όμως γερασμένο και με μακριά γενειάδα, αυτό παρατηρείται στα αρχαία Ρωμαϊκά νομίσματα της εποχής και αντικατοπτρίζει αυτό ακριβώς τις δύο όψεις της θύρας, της πόλεως του Ρωμαίου βασιλιά.
Για το Χριστιανικό ημερολόγιο, ο Ιανουάριος δεν υπήρξε ο πρώτος μήνας του χρόνου, αλλά ο πέμπτος μήνας εφόσον η αρχή της Ινδίκτου γινόταν με το μήνα Σεπτέμβριο, για αυτό και στους Ελληνορθόδοξους ναούς μας καλή χρονιά ευχόμαστε την 1η Σεπτεμβρίου.
Από όταν επικράτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο, η έναρξη πλέον του νέου έτους θεωρείται η 1η Ιανουαρίου.
Επίσης, ο μήνας Ιανουάριος ή Γενάρης ονομάζεται και «καλαντάρης», από τη λατινική λέξη calendae, τις γνωστές καλένδες δηλαδή τις πρώτες ημέρες του μήνα, αλλά και το ημερολόγιο ονομάζεται καλαντάρι. Επίσης στον Πόντο τον αποκαλούν και «Καλεντέρη» τον Ιανουάριο.
Στην αρχαία Ελλάδα όμως οι πρώτες ημέρες κάθε σεληνιακού μήνα ονομάζονταν «νουμηνίες», όπου θεωρούνταν επίσημη γιορτή και επακολουθούσε κάθε γιορτινό στοιχείο καθ’ όλη τη διάρκεια της.
Ο μήνας Ιανουάριος είναι γεμάτος, «φορτωμένος» θα λέγαμε, από γιορτές μεγάλων Αγίων, η εκκίνηση γίνεται με αυτή του Αγίου Βασιλείου και της καλής ευετηρίας, την μεγαλύτερη των Θεοφανείων, του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου και Βαπτιστή, έπεται της Αγίας Τατιανής, του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Ευθυμίου, του Αγίου Μαξίμου, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, των τριών Ιεραρχών και άλλων πολλών Αγίων.
Επίσης στο μήνα αυτό έχουν αποδοθεί πολλές παροιμίες όπως, «κόψε ξύλο το Γενάρη και μη καρτερείς φεγγάρι» ή «ο Γενάρης δε γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά», ή «χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα’ν’τον αλωνάρη».
Τέλος, ο σοφός λαός επισφραγίζει την εκκίνησή του με το εξής απόφθεγμα, με αλληγορικό τρόπο όπως το: «Γενάρης μήνας του Χριστού και αρχιμηνιά του χρόνου» απόλυτα δικαιολογημένα και σηματοδοτούμενα!
Καλώς ήρθες λοιπόν Γενάρη ή Ιανουάριε, με αμέτρητες γιορτές, ήθη, έθιμα που κρατούν χαλκέντερα μέχρι το τέλος της χρονικής διάρκειας του μήνα αυτού. Καλοτάξιδος νά’σαι!
