Γράφει η ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΟΥΛΑ, Γραφίστρια, Συγγραφέας, Απόφοιτη Σχολής Μ.Ε.Χ.Α. & Λαογραφίας
«Έφτασε και φέτος πάλι, το τρελό το καρναβάλι!
Όλοι ας μασκαρευτούμε και στους δρόμους να βρεθούμε!
Κάθε χρόνο μια φορά, φτάνει τούτη η χαρά και γι’ αυτό ας τη χαρούμε,
όσο πιο πολύ μπορούμε!
Ας χορέψουμε με κέφι, με νταούλια και με ντέφι
κι ας μας διώξει μακριά κάθε λύπη η Αποκριά!»
Απόκριες και τα αποκριάτικα τραγούδια καλά κρατούν με σάτιρα, σκωπτικά τραγούδια που διακωμωδούν την κοινωνική και πολιτική σκηνή, τραγούδια με σεξουαλικό περιεχόμενο, επίσης τραγούδια λυρικά με θέμα την αγάπη, όλα τα τραγούδια όμως διασκεδαστικού χαρακτήρα, ώστε να ξορκίσουν το κακό, να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα με χορούς, μεταμφιέσεις, φωτιές, χρωματιστές σερπαντίνες και κομφετί! Οι άνθρωποι ξεφαντώνουν, διασκεδάζουν, ώστε να καλωσορίσουν το καινούριο και το γόνιμο, ιδιαίτερα οι άνθρωποι της υπαίθρου που ήταν και είναι άμεσα εξαρτημένοι και συνδεδεμένοι με τη γη.
Απόκριες λοιπόν και τα Αποκριάτικα ήθη και έθιμα, οι παραδόσεις σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, μεταλαμπαδεύονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά, έως τις ημέρες μας και αναβιώνουν υπό τη συνοδεία διαφόρων εκδηλώσεων σε κάθε γωνιά της Ελλάδας! Η εκκίνηση της πραγματοποιείται με το άνοιγμα του Τριωδίου και κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή των Αποκριών, οπότε το γλέντι, η οινοποσία, το ξεφάντωμα, ο χορός, το τραγούδι και οι μεταμφιέσεις, συνεχίζονται ως το πρωί της Καθαράς Δευτέρας.
Ένα από αυτά τα έθιμα των ημερών σε όλη την Ελλάδα είναι η πλούσια κρεατοφαγία, ιδιαίτερη την ημέρα της Τσικνοπέμπτης, που έλαβε το όνομά της από την τσίκνα, δηλαδή τον καπνό που αναδύεται από το ψημένο κρέας στα κάρβουνα, εδώ η φωτιά, ο καπνός λειτουργεί πάλι ως εξαγνιστικό μέσο, επίσης έθιμο πανάρχαιο.
Ακόμα, ο χορός γύρω από τα πολύχρωμα γαϊτανάκια ασταμάτητος, οι συμμετέχοντες να κρατούν μια πολύχρωμη κορδέλα και να τις περιστρέφουν γύρω από το κοντάρι του. Ένα έθιμο αρκετών ετών, που πιθανολογείται ότι έκανε την εμφάνιση του στην Ελλάδα από την Μικρά Ασία και τα Επτάνησα.
Το έθιμο των μεταμφιέσεων είναι κατά κύριο λόγο ένα από τα επικρατέστερα έθιμα των ημερών, το οποίο προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα από τα χρόνια του θεού Διονύσου, ο οποίος υπήρξε θεός του κρασιού, του γλεντιού, αλλά και θεός του θεάτρου άρα και των μεταμφιέσεων, της γονιμότητας και της αναγέννησης, γιορτές αφιερωμένες σε αυτόν υπό τη συνοδεία άφθονου κρασιού με αρκετό χορό και γλέντι μέχρι πρωίας.
Ο χορός του υπήρξε γρήγορος και τα βήματα του χορού τους έπρεπε να ακουστούν στα βαθύτερα έγκατα της γης, καθώς το ποτό βοηθούσε στον εξαγνισμό, στην κάθαρση από τις αρνητικές ενέργειες, με αποτέλεσμα η γη από όλο αυτό το τελετουργικό να βλαστήσει, να αποδώσει νέους καρπούς μετά το χειμώνα, να καλωσορίσει την Άνοιξη και τον άνοιγμα του καιρού, καθώς και την ευγονία των ανθρώπων.
Επίσης, η λέξη που αντιπροσωπεύει τις μεταμφιέσεις είναι η λέξη Καρναβάλι, όπου προέρχεται από το ρήμα «καρναβαλίζω» που σημαίνει χοροπηδάω, ο Κάρνος υπήρξε θεός της γονιμοποίησης στην Αρχαία Λακωνία, στη γιορτή του οι άνθρωποι μεταμφιεσμένοι χοροπηδούσαν και χόρευαν, με συνοδεία άφθονου φαγητού και κρασιού.
Και όλα αυτά πραγματοποιούνταν την περίοδο των μηνών, που εμείς σήμερα γιορτάζουμε τις δικές μας εξευμενιστικές Αποκριές. Άρα, τίποτα στην παράδοση μας δεν είναι τυχαίο και δεν προέρχεται από παρθενογένεση, αλλά οι ρίζες τους βρίσκονται βαθιά στην Αρχαία Ελλάδα.
Ένα λοιπόν από αυτά τα αρχαία έθιμα που αναβιώνουν στην εποχή μας, αλλά και σε κάθε γωνιά της Ελλάδας τις ημέρες των Αποκριών, είναι ότι ο άνθρωπος συνηθίζει να διασκεδάζει με την ψυχή του δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε αυτή των μεταμφιέσεων, οι οποίες και σηματοδοτούν την καλή ευετηρία, τη γονιμότητα, τον καθαρμό, τον εξαγνισμό από κάθε μολυσματικό στοιχείο.
Αναβιώνουν πολλά έθιμα όσον αφορά τις μεταμφιέσεις, για παράδειγμα έχουν αποδοθεί ονόματα όπως είναι οι Κουδουνάτοι, που βγάζουν ήχους από τα κουδούνια τους αποτρέποντας το κακό, οι Κατσίβελοι, οι Μπούλες, οι Γέροι, οι Γενίτσαροι, οι Μωμογέροι, η αναπαράσταση του Βλάχικου γάμου και οι περίφημες Τζαμάλες, οι μεγάλες εξαγνιστικές φωτιές στην Ήπειρο όπου έχουν την τιμητική τους κάθε χρόνο, καθώς και οι παραδοσιακές πατινάδες!
Το άναμμα της φωτιάς λοιπόν στη Θράκη, στην Ήπειρο όπως προαναφέρθηκε τις ονομάζουν Τζαμάλες, λειτουργούν ως μέσο κάθαρσης για την περίοδο που θα ακολουθήσει δηλαδή αυτή της Σαρακοστής, όλα λοιπόν η κάθε δράση, το κάθε στοιχείο σηματοδοτεί το γεγονός που θα ακολουθήσει.
Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων αυτών των μεταμφιέσεων από τη Θράκη, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, την Πελοπόννησο με το έγκριτο καρναβάλι των Πατρών να πρωταγωνιστεί, την Κρήτη, τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, είναι τα δέρματα των ζώων, οι προβιές που φορούν, τα κουδούνια και οι μαγκούρες, οι στάχτες, τα μουτζουρώματα, για να εξαγνίσουν και να αποτρέψουν το αρνητικό στοιχείο της φύσης, οι σατιρικοί διάλογοι μεταξύ των ανθρώπων, με τραγούδια για να εξευμενίσουν την γονιμότητα της γης.
Μετά το ξεφάντωμα ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα ή Αρχιδευτέρα της Σαρακοστής, όπου κάθε Χριστιανός προετοιμάζει την ψυχή και το πνεύμα του να «καθαριστεί», για την περίοδο του Πάσχα.
Έπεται το πέταγμα του χαρταετού συμβολικής σημασίας, διότι σηματοδοτεί την ψυχική και πνευματική ανάταση κάθε πιστού να πλησιάσει το Θεό, τα επουράνια, να εισακουστούν οι προσευχές του και τα αιτήματά του. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και στην Αρχαιότητα αλλά το πέταγμα του χαρταετού ήταν με τη μορφή της σαΐτας. Καθετί λοιπόν στη λαογραφία στα ήθη και έθιμα φέρει ρίζες βαθιές και γνώριμες με καταβολές από την Αρχαία Ελλάδα, έρχονται να συνδεθούν με τον σύγχρονο άνθρωπο της παράδοσης και να ολοκληρώσουν ακόμα ένα πολυσχιδές παζλ με βαθιά πολιτισμικά ερείσματα.
Ας ευχηθούμε με το πέταγμα του χαρταετού, οι επιθυμίες καθενός να απλωθούν στο απέραντο γαλάζιο, στο θείο πρωτίστως, με υγεία, αγάπη και ευημερία! Καλές Απόκριες, καλή πνευματική και ψυχική ανάταση, καλή Μεγάλη Σαρακοστή σε όλους μας!
