Γράφει ο ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής – Εναλλακτικές Θεραπείες – Κοινωνική Υπηρεσία Δήμου Γαλατσίου
Οι συναισθηματικοί δεσμοί που δημιουργούμε με τους άλλους είναι το θεμέλιο της επιβίωσης και της εξέλιξης μας. Από τη βρεφική ηλικία αναζητούμε συναισθηματική φροντίδα και ασφάλεια από ένα φροντιστή, και έτσι, από πολύ νωρίς, ανάλογα με το οικογενειακό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε, αναπτύσσουμε διαφορετικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης που μας καθορίζουν σε όλες τις σημαντικές σχέσεις της μετέπειτα ενήλικης ζωής μας.
Τι είναι η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού;
«Attachment (Προσκόλληση), είναι ένας βαθύς και μόνιμος συναισθηματικός δεσμός που συνδέει δύο πρόσωπα κατά τη διάρκεια του χρόνου» (Ainsworth, 1973, Bowlby, 1969). Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού τεκμηριώθηκε επιστημονικά από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby ο οποίος τη περίοδο του 1930 εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν συναισθηματικές δυσκολίες. Μέχρι τότε η επικρατούσα επιστημονική άποψη ήταν η φροϋδική, ότι δηλαδή τα παιδιά επηρεάζονται από τις βασικές τους ανάγκες όπως η τροφή και όχι από το περιβάλλον από το οποίο μεγαλώνουν.
Τύποι Συναισθηματικού Δεσμού (attachment styles)
Το 1950 η Mary Ainsworth μετακόμισε στην Αγγλία και εντάχθηκε στην επιστημονική ομάδα του Bowlby.
Ενώ ο Bowlby παρατήρησε ότι τα παιδιά εκδηλώνουν διαφορετικές ατομικές προσεγγίσεις όσον αφορά το δέσιμο, ήταν η Ainsworth που κατάφερε να κατηγοριοποιήσει αυτές τις διαφορές και να ταυτοποιήσει τρεις διαφορετικούς τύπους συναισθηματικού δεσμού μεταξύ παιδιών και μητέρων με το πείραμα «strange situation».
Κατά το πείραμα αυτό καταγράφηκαν οι αντιδράσεις παιδιών ηλικίας 12 έως 18 μηνών για τα οποία λειτούργησαν δυο σενάρια.
Στο πρώτο σενάριο το παιδί αφέθηκε στο εργαστήριο μακριά από τη μητέρα του με ένα ξένο άτομο.
Στο δεύτερο σενάριο το παιδί αφέθηκε για λίγο μόνο του και μετά συναντήθηκε με ένα ξένο άτομο. Η διάρκεια του αποχωρισμού μεταξύ βρέφους και μητέρας δε κράτησε πάνω από τρία λεπτά.
Έτσι σύμφωνα με το πείραμα αυτό προσδιορίστηκαν τρεις τύποι συναισθηματικού δεσμού ενώ αργότερα προστέθηκε και ένας τέταρτος σύμφωνα με τα ευρήματα περαιτέρω έρευνας.
ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΤΥΠΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΣΜΟΥ
• Ασφαλής συναισθηματικός δεσμός
Όταν τα βρέφη έχουν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό παίζουν ελεύθερα γιατί νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια με την παρουσία της μητέρας τους. Όταν η μητέρα φύγει από το δωμάτιο είναι πιθανόν να αναστατωθούν ιδιαίτερα με τη παρουσία ενός ξένου ατόμου.
Όταν η μητέρα επιστρέφει εκφράζουν τη χαρά τους με διάφορους τρόπους ανάλογα με τη προσωπικότητά τους όπως π.χ. με μια αγκαλιά και συνεχίζουν το παιχνίδι. Οι μητέρες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι στοργικές, πάντα διαθέσιμες και τα παιδιά νιώθουν ασφάλεια για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, είτε θετικά είτε αρνητικά.
• Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός
Τα βρέφη αυτής της κατηγορίας δε θα αναστατωθούν όταν η μητέρα φύγει από το χώρο ή όταν βρίσκονται με κάποιο ξένο άτομο. Κατά την επιστροφή της μητέρας τους, το πιο πιθανό, είναι το παιδί να προσπαθήσει εσκεμμένα να την αποφύγει. Τα παιδιά που εκδηλώνουν αποφευκτικό συναισθηματικό δεσμό, νιώθουν ανασφάλεια όσον αφορά στη μητέρα τους και πολλές φορές καταπνίγουν τα συναισθήματά τους για να παραμείνουν κοντά στο γονέα επειδή φοβούνται την απόρριψή του.
• Αμφιθυμικός συναισθηματικός δεσμός
Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται από αυτό το μοτίβο είναι υπερβολικά προσκολλημένα στη μητέρα τους. Όταν φεύγει από το χώρο αναστατώνονται υπερβολικά. Όταν όμως η μητέρα τους επιστρέφει, η συμπεριφορά τους είναι αμφιθυμική. Από τη μια μπορούν να γραπωθούν επάνω της και από την άλλη μπορεί να εκφράζουν θυμό και να αντιστέκονται ή ακόμα και να τη σπρώξουν ή να τη χτυπήσουν. Οι μητέρες των παιδιών αυτών, χαρακτηρίζονται από ασυνέπεια και εναλλαγή στη διάθεση, με αποτέλεσμα να μην εμπνέουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια στα παιδιά τους. Στα παιδιά αυτά, το άγχος της εγκατάλειψης είναι μεγάλο, γι’ αυτό και είναι απόμακρα, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στη δημιουργία συναισθηματικής επαφής.
• Αποδιοργανωμένος συναισθηματικός δεσμός
Αυτό το μοτίβο συναντάται σε παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση ή παραμέληση. Συνήθως στις περιπτώσεις αυτές, οι μητέρες πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή, εθισμό από ουσίες ή μπορεί να έχουν ιστορικό κακοποίησης. Τα παιδιά αυτά, έχουν αντικρουόμενα συναισθήματα γιατί νιώθουν το φροντιστή τους συγχρόνως σαν πηγή ασφάλειας αλλά και σαν πηγή κινδύνου και φόβου, και είναι πιθανό να εκδηλώσουν ελεγκτικές ή επιθετικές συμπεριφορές.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΝΗΛΙΚΗ ΖΩΗ
Αν και ο Bowlby ασχολήθηκε κυρίως με τη φύση του συναισθηματικού δεσμού ανάμεσα στο βρέφος και στο φροντιστή του παρόλα αυτά πίστευε ότι ο συναισθηματικός δεσμός που αναπτύχθηκε κατά τη παιδική ηλικία μας ακολουθεί από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Κατά την ενήλικη ζωή παρατηρούμε τέσσερις τύπους συναισθηματικού δεσμού.
• Σταθερός – ασφαλής συναισθηματικός δεσμός
Ο ενήλικας με ασφαλή δεσμό, έχει αυτοπεποίθηση και ικανότητα να δημιουργεί διαπροσωπικές σχέσεις. Δημιουργεί μακροχρόνιες σχέσεις χωρίς να φοβάται την απόρριψη, εμπιστεύεται τους συντρόφους του και δε φοβάται να εκδηλώσει τις ανάγκες και τα θέλω του.
• Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός
Ο ενήλικας που εντάσσεται στη κατηγορία αυτή, αποφεύγει τις στενές σχέσεις γιατί είναι επιφυλακτικός και φοβάται την απόρριψη. Καταπιέζει τα συναισθήματά του γιατί από την παιδική ηλικία έχει μάθει να αποστασιοποιείται από τα δυσάρεστα συναισθήματα. Μπορεί να δείχνει ανεξάρτητος, όμως αποφεύγει τις ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις.
• Αμφιθυμικός – Αγχώδης συναισθηματικός δεσμός
Γίνεται ελεγκτικός και κυριαρχικός στη σχέση του γιατί φοβάται την εγκατάλειψη και δεν εμπιστεύεται εύκολα. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν μπορεί να διαχειριστεί την απόρριψη. Διακατέχεται κυρίως από αρνητικά συναισθήματα και καταλήγει σε συναισθηματικές υπερβολές επιζητώντας την αποδοχή.
• Αποδιοργανωμένος συναισθηματικός δεσμός
Οι ενήλικες αυτοί, έχουν σημαντικές δυσκολίες δέσμευσης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και είναι πιθανό να εκδηλώσουν αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές.
Μπορεί ο τύπος του συναισθηματικού δεσμού να αλλάξει;
Όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν σε ένα γενικό πλαίσιο, ότι ο τύπος του συναισθηματικού δεσμού κατά τη παιδική ηλικία καθορίζει και την ενήλικη ζωή, όμως αυτό δεν είναι απόλυτα καθοριστικό. Για παράδειγμα, μια υγιής ενήλικη σχέση μπορεί να εξισορροπήσει τις συνέπειες μιας άσχημης παιδικής ηλικίας.
Σύμφωνα με τον Bowlby, τα δικά μας δυσλειτουργικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης θα μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, εφόσον δεν συνειδητοποιήσουμε τι έχει συμβεί στη ζωή μας και δεν αναπτύξουμε νέους υγιείς τρόπους συναισθηματικής σύνδεσης, διαχειριζόμενοι με σωστό τρόπο τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος.
