Όταν λέμε ειρήνη εννοούμε μια κατάσταση ησυχίας, ηρεμίας, τάξης και γαλήνης. Ως γνώρισμα του εσωτερικού μας κόσμου υποδηλώνει την ηρεμία, τη γαλήνη της συνείδησης, την ψυχική ισορροπία· όταν χαρακτηρίζει τις σχέσεις των ανθρώπων είτε μιας κοινωνίας είτε ενός κράτους είτε των λαών μεταξύ τους, σημαίνει μια κατάσταση φιλίας, αμοιβαίας κατανόησης, εμπιστοσύνης και αρμονικής συμβίωσης με γνώμονα πάντα το σεβασμό των δικαιωμάτων.
Η ειρήνη αποτελεί φυσική κατάσταση στην κοινωνική ζωή του ανθρώπου κατά την οποία οι σχέσεις λειτουργούν αρμονικά και χωρίς βίαιες αντιπαραθέσεις. Επιδιώκεται η διατήρησή της με τη δημιουργία εθίμων που ρυθμίζουν τις αναδυόμενες διαφορές και μέσω της σύναψης συμφωνιών μεταξύ δύο γειτνιαζόντων φυλών.
Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της ζωής στη Δύση είναι η ειρήνη και δεν είναι βέβαιο ότι αντιλαμβάνονται πολλοί πόσο μεγάλο αγαθό είναι αυτή. Ναι, υπάρχει εγκληματικότητα, δεν είναι όμως το ίδιο όπως λυσσομανεί γύρω σου ο πόλεμος.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει την ειρήνη. Τη θεώρησαν κόρη του Δία και της Θέτιδος και αδελφή της Ευνομίας και της Δίκης. Την ύμνησαν κατόπιν με τον Όμηρο και τον Ησίοδο, την παρέσησαν στην τέχνη με το σύμπλεγμα του Κηφισόδοτου (Ειρήνη με τον πλούτο στην αγκαλιά της) και προσπάθησαν να τη διατηρήσουν με τις αμφικυτονίες και τους πανελλήνιους αγώνες. Ο Αριστοφάνης, στην ομώνυμη κωμωδία του, την αποκαλεί «βαθύπλουτο καλλίστη μακάρων θεών» ενώ στη «Λυσιστράτη» παρουσιάζει τη Λαμπιδώ να θέλει ν’ανέβει ως την κορυφή του Ταΰγετου για να δει το θείο πρόσωπό της.
Στη χριστιανική διδασκαλία η ειρήνη αποτελεί καρπό του Αγίου Πνεύματος και χαρακτηρίζεται ως «υπερέχουσα πάντα νουν» (Φίλιπ. δ’, 7). Ο ίδιος ο αρχηγός της Πίστης, ο Χριστός, ονομάζεται «Άρχων Ειρήνης» (Ησ. Θ,6) ενώ παρέχει διαρκώς την ειρήνη στους πιστούς οπαδούς Του λέγοντας: «Ειρήνην την ερμήν δίδωμι υμίν» (Ιωανν. Ιδ, 27).
Για τον Χριστιανισμό, κατάκτηση της ειρήνης σημαίνει κατάκτηση της αρετής, δηλαδή ηθική τελειοποίηση του ανθρώπου, επειδή τα πάθη, οι αδυναμίες, η πνευματική αδιαφορία φέρνουν τύψεις στη συνείδηση και τρικυμία στην ψυχή. Έτσι, η ειρήνη της ψυχής γίνεται προϋπόθεση για ειρηνικές σχέσεις και με τους άλλους ανθρώπους.
Ωστόσο, το υπέροχο κήρυγμα της ειρήνης δεν βρήκε δυστυχώς απήχηση στις καρδιές των ανθρώπων. Αντί να επικρατήσει ανάμεσα στους λαούς η ισότητα, η λογική και η δικαιοσύνη, βλέπουμε να κυριαρχούν τα πάθη, τα συμφέροντα και η βία που φέρνει ο πόλεμος.
Στην ουσία ο πόλεμος είναι μια εκδήλωση του ανθρώπου πέρα από τη λογική και τη δικαιοσύνη, μια αδυναμία του να καθοδηγηθεί στη ζωή από το πνεύμα.
Είναι τραγικό μα και παράλογο, στ’αλήθεια, να εξολοθρεύουν οι εμπόλεμοι κατά τη διάρκεια του πολέμου τους αντιπάλους τους, κατά τη διάρκεια δε της ειρήνης να επινοούν τις τελειότερες μεθόδους για να τους κατασπαράξουν. Γι’αυτό, λοιπόν, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, η σημερινή προβάλλει την ειρήνη ως πανανθρώπινο αίτημα.
Οι θηριωδίες των τελευταίων μεγάλων πολέμων, οι εκατόμβες του πυρηνικού ολεθρου στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, οι ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές και η φρίκη όσων επέζησαν από τους διαφόρους τοπικούς ή καθολικούς πολέμους είναι τα κυριότερα αίτια αυτής της λαχτάρας.
Το κίνημα για παγκόσμια ειρήνη (ειρηνιστικό κίνημα) έχει εξαπλωθεί στις μέρες μας (αλλά και κάποιες δεκαετίες πριν) παντού κι έχει αγκαλιάσει όλες τις τάξεις των ανθρώπων. Οι εκδηλωσεις είναι πολλές. Οι επιστήμονες και οι καλλιτέχνες την εξυμνούν με ομιλίες, ύμνους και ποιήματα. Ο λαός με διαδηλώσεις, ψηφίσματα, φεστιβάλ, πορείες κλπ. Όλοι τη θέλουν, γι’αυτό και όλοι προβάλλουν τις αγαθές της συνέπειες για τα έθνη και τους λαούς.
Πραγματικά με την ειρήνη τα πεδία των μαχών γίνονται χωράφια, τα όπλα άροτρα, τα κράνη φωλιές πουλιών, η κατάρα ευχή, η δύναμη όχι θάνατος αλλά δημιουργία. Ο άνθρωπος προάγεται με την καλλιέργεια των γραμμάτων, των τεχνών, των επιστημών. Όλοι σκέφτονται καλύτερα γιατί δεν πέφτουν σε ακούσιες συμφορές, όπως μας λέει ο Θουκυδίδης. Τέλος, τα πράγματα βρίσκονται σε καλή κατάσταση και οι πολίτες ευτυχούν.
Δυστυχώς, όμως, παρόλα αυτά η ειρήνη σήμερα εξακολουθεί να δοκιμάζεται παντού. Οι κοινωνίες των Εθνών, τα Διεθνή Δικαστήρια και ο ΟΗΕ αποδείχθηκαν ανίσχυροι να τη διατηρήσουν.
Γι’αυτό είναι ανάγκη να εργαστούμε και μείς, όσο μπορούμε, για τη δημιουργία ενός κόσμους όπου οι αδύνατοι θα είναι ασφαλείς και οι ισχυροί δίκαιοι. Ν’αγωνιστούμε για να γίνει, όπως λέει ο ποιητής, «η γη κατάμεστη από της ειρήνης τα περιστέρια».
Κλείνουμε με το ποίημα του ποιητή της Ρωμιοσύνης, του Γιάννη Ρίτσου, «Ειρήνη»:
Τ’ όνειρο του παιδιού είναι η ειρήνη.
Τ’ όνειρο της μάνας είναι η ειρήνη.
Τα λόγια της αγάπης κάτω απ’ τα δέντρα,
είναι η ειρήνη.
Ο πατέρας που γυρνάει τ’ απόβραδο μ’ ένα φαρδύ χαμόγελο στα μάτια
μ’ ένα ζεμπίλι στα χέρια του γεμάτο φρούτα
κ’ οι σταγόνες του ιδρώτα στο μέτωπό του
είναι όπως οι σταγόνες του σταμνιού που παγώνει το νερό στο παράθυρο,
είναι η ειρήνη.
Όταν οι ουλές απ’ τις λαβωματιές κλείνουν στο πρόσωπο του κόσμου
και μες στους λάκκους που ‘σκαψαν οι οβίδες φυτεύουμε δέντρα
και στις καρδιές που ‘καψε η πυρκαϊά δένει τα πρώτα της μπουμπούκια η ελπίδα
κ’ οι νεκροί μπορούν να γείρουν στο πλευρό τους και να κοιμηθούν δίχως παράπονο
ξέροντας πως δεν πήγε το αίμα τους του κάκου,
είναι η ειρήνη.
Ειρήνη είναι η μυρωδιά του φαγητού το βράδι,
τότε που το σταμάτημα του αυτοκίνητου στο δρόμο δεν είναι φόβος,
τότε που το χτύπημα στην πόρτα σημαίνει φίλος,
και το άνοιγμα του παράθυρου κάθε ώρα σημαίνει ουρανός
γιορτάζοντας τα μάτια μας με τις μακρινές καμπάνες των χρωμάτων του,
είναι η ειρήνη.
Ειρήνη είναι ένα ποτήρι ζεστό γάλα κ’ ένα βιβλίο μπροστά στο παιδί που ξυπνάει.
Τότε που τα στάχυα γέρνουν τόνα στ’ άλλο λέγοντας: το φως το φως, το φως,
και ξεχειλάει η στεφάνη του ορίζοντα φως
είναι η ειρήνη.
Τότε που οι φυλακές επισκευάζονται να γίνουν βιβλιοθήκες,
τότε που ένα τραγούδι ανεβαίνει από κατώφλι σε κατώφλι τη νύχτα
τότε που τ’ ανοιξιάτικο φεγγάρι βγαίνει απ’ το σύγνεφο
όπως βγαίνει απ’ το κουρείο της συνοικίας φρεσκοξυρισμένος ο εργάτης το Σαββατόβραδο
είναι η ειρήνη.
Τότε που η μέρα που πέρασε
δεν είναι μια μέρα που χάθηκε
μα είναι η ρίζα που ανεβάζει τα φύλλα της χαράς μέσα στο βράδι
κ’ είναι μια κερδισμένη μέρα κ’ ένας δίκαιος ύπνος
τότε που νιώθεις πάλι ο ήλιος να δένει βιαστικά τα κορδόνια του
να κυνηγήσει τη λύπη απ’ τις γωνιές του χρόνου
είναι η ειρήνη.
Ειρήνη είναι οι θημωνιές των αχτίνων στους κάμπους του καλοκαιριού
είναι τ’ αλφαβητάρι της καλοσύνης στα γόνατα της αυγής.
Όταν λες: αδελφέ μου — όταν λέμε: αύριο θα χτίσουμε
όταν χτίζουμε και τραγουδάμε
είναι η ειρήνη.
Τότε που ο θάνατος πιάνει λίγο τόπο στην καρδιά
κ’ οι καμινάδες δείχνουν με σίγουρα δάχτυλα την ευτυχία,
τότε που το μεγάλο γαρύφαλλο του δειλινού
το ίδιο μπορεί να το μυρίσει ο ποιητής κι ο προλετάριος
είναι η ειρήνη.
Η ειρήνη είναι τα σφιγμένα χέρια των ανθρώπων
είναι το ζεστό ψωμί στο τραπέζι του κόσμου
είναι το χαμόγελο της μάνας.
Μονάχα αυτό.
Τίποτ’ άλλο δεν είναι η ειρήνη.
Και τ’ αλέτρια που χαράζουν βαθειές αυλακιές σ’ όλη τη γης
ένα όνομα μονάχα γράφουν:
Ειρήνη. Τίποτ’ άλλο. Ειρήνη.
Πάνω στις ράγες των στίχων μου το τραίνο που προχωρεί στο μέλλον
φορτωμένο στάρι και τριαντάφυλλα
είναι η ειρήνη.
Αδέρφια μου,
μες στην ειρήνη διάπλατα ανασαίνει
όλος ο κόσμος με όλα τα όνειρά του.
Δόστε τα χέρια, αδέρφια μου,
αυτό ‘ναι η ειρήνη!
