Το πολύπαθο και πολυώνυμο υπουργείο – γράφει ο Γιώργος Πένταρης

Η δημοσιότητα που έλαβε η δημιουργία του κυβερνητικού σχήματος με τους 63 Υπουργούς και Υφυπουργούς, μου θύμισε το δημοτικό τραγούδι για το γεφύρι της Άρτας που μας λέει: «Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες γιοφύρι νε θεμέλιωναν στην Άρτας το ποτάμι. Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν…» Θα αναρωτηθείτε τί σχέση έχει το γεφύρι της Άρτας με την κυβέρνηση Μητσοτάκη; Έχει και πάρα έχει θα σας απαντήσω γιατί με κάθε αλλαγή κυβέρνησης έχουμε πάντα γκρέμισμα μιας πολιτικής και κυρίως αναπτυξιακής και ξεκίνημα μιας άλλης χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Όπως ξέρουμε για να στεριώσει το γεφύρι της Άρτας απαιτήθηκε η θυσία της πολυαγαπημένης γυναίκας του πρωτομάστορα, παρομοίως λοιπόν για να στεριώσει μια τέτοια πολιτική απαιτείται η θυσία προσωπικών φιλοδοξιών προς το συμφέρον της χώρας. Αυτό όμως – και ιδιαίτερα στον τομέα του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας – δεν συμβαίνει γιατί εδώ και δεκαετίες όλες οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και οι τελευταίες της ΝΔ αλλάζουν το αντικείμενο και το όνομα αυτού του πολύπαθου Υπουργείου και σε κάθε αλλαγή απαξιώνεται όλο και περισσότερο.

Σε αυτό το Υπουργείο έπιασα δουλειά τότε που ονομαζόταν «Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας» και ήταν το λεγόμενο «το πρώτο τη τάξει» Υπουργείο. Ως ονομασία είχε διαδεχθεί το «Υπουργείο Συντονισμού», το οποίο ήταν ένα καθαρά επιτελικό Υπουργείο που και ο πατέρας του σημερινού Πρωθυπουργού είχε σεβαστεί και δεν πείραξε όσον αφορά τις αρμοδιότητες. Αυτό που έκανε ήταν να διορίσει Κρητικούς στη διοίκησή του, αλλά ήταν άτομα με μεγάλο κύρος, εύρος γνώσεων και οργανωτικών δυνατοτήτων.
Ως επιτελικό Υπουργείο παρέμεινε και επί κυβερνήσεων Α. Παπανδρέου και με ακόμη περισσότερες αρμοδιότητες γιατί ήταν στελεχωμένο με πάρα πολύ ικανό δυναμικό. Ήταν τα άτομα που επεξεργαζόντουσαν την αναπτυξιακή πολιτική της χώρας και του οποίου οι Γενικοί Διευθυντές, πριν την κατάργησή τους από τον Κουτσόγιωργα, είχαν την δύναμη του Υπουργού λόγω των γνώσεων και της πείρας που κατείχαν από την θητεία τους στην Δημόσια Διοίκηση. Είχα συναντήσει πολλούς από αυτούς, ήταν τα ιερά τέρατα της Δημόσιας Διοίκησης!!

Η πρώτη, απ’ όσο γνωρίζω εγώ, κίνηση υπουργού για ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών ήταν επί της κυβέρνησης Μητσοτάκη του 1989, όταν σε έναν ανασχηματισμό ο Υφυπουργός Χατζηγάκης έφυγε από το τότε Υπουργείο Εμπορείου και ήρθε ως Υφυπουργός στο ΥΠΕΘΟ με προίκα την Γενική Δ/νση Εξωτερικού Εμπορίου μαζί με το προσωπικό της!! Αυτή η Γ.Δ. σιγά σιγά υποβαθμίστηκε και τελικά διαλύθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση Μητσοτάκη με μεταφορά του, με αυξημένα προσόντα, προσωπικού της στο ΥΠΕΞ, οι οποίοι έγιναν ορντινάντσες των διπλωματικών υπαλλήλων αυτού του Υπουργείου. Πολλοί συνάδελφοι γύρισαν πάλι στο Υπουργείο και ασχολούνται με άλλα αντικείμενα. Τελικά, Γεν. Δ/νση Εξωτερικού Εμπορίου δεν υπάρχει και αντικαταστάθηκε με τον λεγόμενο οργανισμό «Enterprise Greece», ο οποίος προσπαθεί μεν αλλά δεν έχει την βαρύτητα που θα είχε μια αμιγής υπηρεσία του Υπουργείου.
Το ξήλωμα του Υπουργείου από αρμοδιότητες ξεκίνησε από την κυβέρνηση Σημίτη με υφυπουργό τον ανεκδιήγητο Πάχτα, ο οποίος έφερε εξωτερικούς συμβούλους και εκχώρησε σε ιδιώτες αρμοδιότητες σχετικές με την ανάπτυξη της πληροφορικής στο Υπουργείο και των Δημοσίων Επενδύσεων ειδικότερα. Ο Πάχτας είχε σύμβουλο έναν καθηγητή μέσης εκπαίδευσης, ο οποίος αν συμμετείχε σε όλες στις επιτροπές όπου ήταν μέλος, κατά το βιογραφικό του, θα έπρεπε το 24-άωρο του να ήταν 72-άωρο!!! Η ζημιά συνεχίστηκε με τον Γιάννη Ζαφειρόπουλο που το 1999 διορίστηκε Υφυπουργός Ανάπτυξης με αρμοδιότητα στην βιομηχανική πολιτική. Από το 2000 διετέλεσε Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας με αρμοδιότητα στις Διεθνείς Σχέσεις και στο Εξωτερικό Εμπόριο μέχρι το 2001. Τότε μεταπήδησε στο ΥΠΕΞ μεταφέροντας μαζί του και την σχετική Δ/νση του Υπουργείου ως άλλος Χατζηγάκης. Παραιτήθηκε γιατί διαφώνησε με τον τότε ΥΠΕΞ Γ. Παπανδρέου για την στρατηγική των Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων της χώρας.
Τον Μάρτη του 2002 το ΥΠΕΘΟ μετατρέπεται σε Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών με Υπουργούς διαδοχικά τους Γιάννο Παπαντωνίου και Ν. Χριστοδουλάκη. Εκείνη την εποχή το Υπουργείο παρ’ ότι ήταν ως οντότητα ένα μαζί με το Οικονομικών, διοικητικά ουδέποτε έγινε ουσιαστική ένωση και συγχώνευση των υπηρεσιών τους. Ο λόγος ήταν ότι αυτά τα δύο Υπουργεία δεν είχαν καμιά συνάφεια ως προς το θεμελιώδες τους αντικείμενο. Το μεν Υπ. Οικονομικών είχε ως αντικείμενο την άσκηση φορολογικής πολιτικής, δηλαδή συγκέντρωση φόρων και αναδιανομή εισοδήματος μέσω της φορολογίας, το δε Οικονομίας είχε, με την στοχευμένη χρηματοδότηση μέσω ΠΔΕ, ΕΣΠΑ, Κρατικών Ενισχύσεων κτλ, την χάραξη και υλοποίηση αναπτυξιακής στρατηγικής.

Η μεγάλη καταστροφή ξεκίνησε με την κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου που το 2009 το Υπουργείο Ενώθηκε με το Ναυτιλίας χωρίς κανείς να γνωρίζει τον λόγο. Προφανώς, όπως και στις άλλες περιπτώσεις που θα δούμε στα επόμενα, ήταν η ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών γιατί με το που έφευγαν τα πρόσωπα κατά τους κυβερνητικούς ανασχηματισμούς, το Υπουργείο άλλαζε όνομα και αντικείμενο με συνένωση ή διάσπαση αρμοδιοτήτων.
Από την κυβέρνηση Παπανδρέου και μετά έχουμε συνενώσεις και διαχωρισμούς με άλλα Υπουργεία και αναφέρω τις ονομασίες του για ιστορικούς λόγους: Υπουργείο Οικονομίας Υποδομών Ναυτιλίας και Τουρισμού, όνομα που παραμένει ακόμη στη μετόπη του Υπουργείου στην Πλατεία Συντάγματος έχοντας καταντήσει μνημείο ανερμάτιστης αναπτυξιακής στρατηγικής… Μετά έχουμε διαδοχικά Υπουργείο Οικονομίας Ανάπτυξης και Τουρισμού, Υπουργείο Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας Υποδομών Μεταφορών & Δικτύων, Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης, Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων και τώρα με τη νέα κυβέρνηση και για άλλη μια φορά για ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών, διασπώνται οι υπηρεσίες του σε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και σε Υπουργείο Ανάπτυξης. Το Ανάπτυξης σχεδόν μένει χωρίς αντικείμενο αλλά με προίκα όλο το προσωπικό διοικητικού, οικονομικού, προμηθειών και πληροφορικής για να υποστηρίξουν ένα υπουργείο χωρίς στην ουσία αντικείμενο. Να σημειωθεί ότι σε αυτές τις αλλαγές ονομάτων συνενώσεων και διασπάσεων είχε παίξει ρόλο και ο σημερινός υπουργός Χατζηδάκης (ως Οικονομίας και ως Υποδομών κτλ).

Ακόμη ένα γερό χτύπημα δέχτηκε το Υπουργείο από την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου με τον ανεκδιήγητο υπουργό Οικονομικών Παπακωνσταντίνου και την Λούκα Κατσέλη ως Οικονομίας. Αξέχαστες θα μου μείνουν οι στιγμές που μάλωναν για το ποιόν όροφο θα πάρουν στο κτήριο της οδού Νίκης 5-7! Εκείνη την εποχή που άρχισε η κρίση, η έδρα του Υπουργού οικονομικών από την παραδοσιακή Καραγεώργη Σερβίας μεταφέρθηκε στη Νίκης και τότε ένα σημαντικό κομμάτι από το σώμα του Υπουργείου, η Γεν. Δ/νση Οικονομικής Πολιτικής, μεταφέρθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών, αλλά συνεχίζει να στεγάζεται ακόμη στην Νίκης 5-7. Μιλάμε για αχταρμά…
Δεν χρειάζεται να είμαστε Αϊνστάιν για να καταλάβουμε ότι αυτές οι αλλεπάλληλες αλλαγές ονομασίας και αρμοδιοτήτων, δεν ήταν απόρροια μιας επισταμένης και ουσιαστικής μελέτης για την αναδιάρθρωση φερ’ ειπείν ενός στρατηγικού Υπουργείου. Ήταν το αποτέλεσμα της απουσίας μιας συγκεκριμένης και ισχυρά θεμελιωμένης στρατηγικής για την οικονομική ανάπτυξη και ξανατονίζω ικανοποίησης προσωπικών φιλοδοξιών.
Η εισαγωγή των συμβούλων που άρχισε δειλά-δειλά με την κυβέρνηση Μητσοτάκη του 1989 στο πρώτο πακέτο Ντελόρ’ς, συνεχίστηκε με τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και κατόπιν της ΝΔ φτάνοντας στο σημείο σήμερα να κυβερνάται η δημόσια διοίκηση μέσω των συμβούλων του κάθε Υπουργού. Μπορεί οι σύμβουλοι να είναι σπουδασμένοι, να έχουν εργαστεί σε μεγάλες επιχειρήσεις αλλοδαπές και ημεδαπές, αλλά τα της δημόσιας διοίκησης δεν μπορούν να τα κατέχουν με μια θητεία ενός έτους ή διετίας. Αυτοί οι τύποι λοιπόν εισηγούνται στον Πρωθυπουργό και στους Υπουργούς αλλαγές που είναι εκτός τόπου και χρόνου σχετικά με το status της δημόσιας διοίκησης, η οποία, καλώς ή κακώς, διέπεται από μια συγκεκριμένη νομοθεσία.
Σήμερα λοιπόν με το νέο κυβερνητικό σχήμα, αποσπώνται από το προηγούμενο «Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων» οι σπουδαιότερες υπηρεσίες του, δηλαδή ΠΔΕ, ΕΣΠΑ, Διαχειριστικές Αρχές και Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και μεταφέρονται υπό την σκέπη του Χατζηδάκη στο νέο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών!!!
Όλες αυτές τις υπηρεσίες με τεράστιο οικονομικό αντικείμενο, τις ανέλαβε υφυπουργός που όταν είχε στην ευθύνη του τις ιδιωτικές επενδύσεις, τον τελευταίο χρόνο, κατάφερε να εκταμιεύσει μόλις το ποσό των δέκα εκατομμυρίων ευρώ. Πώς θα διαχειριστεί τόσα χρήματα; Παραμένουν τώρα όλες οι υποστηρικτικές υπηρεσίες, όπως είπαμε, στο νέο Υπουργείο Ανάπτυξης για να καλύψει τις Ιδιωτικές Επενδύσεις και τα ΣΔΙΤ, για τις οποίες όμως καταντούν να είναι υπεράριθμες. Για τις Γραμματείες Εμπορίου και Βιομηχανίας υπάρχουν ήδη άλλες ανάλογες υπηρεσίες στο κτήριο της πλατείας Κάνιγγος. Να σημειώσουμε ότι η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας δεν θα υπήρχε καν αν δεν ήταν Ευρωπαϊκή υποχρέωση για συμμετοχή της χώρας στα working groups της βιομηχανίας, ώστε να ψηφίζουμε τις βιομηχανικές προδιαγραφές άλλων κρατών μελών της Ε.Ε. Εμείς βλέπετε τη βιομηχανία τη θεωρούμε μαστοράντζα και θέλουμε τις υπηρεσίες που είναι πρεστιζάτες…

Με όλες αυτές τις αλλαγές λοιπόν με τις μετακινήσεις προσωπικού, το πάγωμα των προσλήψεων εξειδικευμένου προσωπικού και την αποψίλωση υπηρεσιακών αντικειμένων έχει υποβαθμιστεί η ποιότητα του προσωπικού και των παρεχόμενων υπηρεσιών με παράλληλη απώλεια της θεσμικής μνήμης αυτού του Υπουργείου με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το ότι έχουμε σήμερα 63 Υπουργούς και Υφυπουργούς είναι η απόδειξη ότι η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα μοιάζει με χυλό και διέπεται κυρίως από συμβιβασμούς και ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών. Αντίθετα ένα επιτελικό κράτος αποτελείται από ένα μικρό κυβερνητικό σχήμα με ισχυρή και σταθερή δημόσια διοίκηση πράγμα που συνεχίζει να είναι είδος εν ανεπαρκεία στην χώρα.