Φωτιές: Τί πρέπει να αλλάξει στην πρόληψη και την καταστολή τους

Γράφει ο  ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΛΟΥΤΣΑΚΟΣ, Δημοσιογράφος

Η κλιματική αλλαγή, οι ακραίοι καύσωνες και κυρίως το ανθρώπινο χέρι, προκαλούν στην Ελλάδα ανεπανόρθωτες τραγωδίες κάθε καλοκαίρι, με τις πυρκαγιές. Σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, στη χλωρίδα και την πανίδα της χώρας. Με ανυπολόγιστες συνέπειες που δεν θα αργήσουν να φανούν. Τα πλημμυρικά φαινόμενα του χειμώνα αυξάνονται αφού τα δάση δεν μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τους όγκους νερού της βροχής. Τα όσα συνέβησαν στη Μάνδρα της Αττικής πριν λίγα χρόνια το επιβεβαίωσαν με τραγικό τρόπο. Το ζήτημα των πυρκαγιών στην Ελλάδα και η διαδικασία πρόληψης και κατάσβεσής τους, πρέπει πλέον να γίνει προτεραιότητα για την πολιτική ηγεσία της χώρας. Είναι πέρα και πάνω από μικροκομματικά συμφέροντα και λαϊκισμό του τύπου «να μετρήσουμε ο καθένας τους νεκρούς του». Μιλάμε για ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, για την χλωρίδα και την πανίδα αυτού του τόπου. Όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις απέτυχαν στο να δημιουργήσουν εκείνον τον φορέα, που θα αναβαθμίσει την πρόληψη και κατάσβεση των πυρκαγιών στη χώρα μας.

Tα Ευρωπαϊκά Μοντέλα διαχείρισης των κρίσεων, λόγω κλιματικής αλλαγής, έχουν εδώ και αρκετά χρόνια στρέψει τον προσανατολισμό τους περισσότερο στο κομμάτι της πρόληψης παρά σε αυτό της πυρόσβεσης. Αντίθετα στην Ελλάδα, τρέχουμε πάντα την τελευταία στιγμή, χωρίς τα απαραίτητα μέσα και φυσικά χωρίς σχεδιασμό. Γι’αυτό και σήμερα, αποτελεί μονόδρομο για τη χώρα η δημιουργία ενός ανεξάρτητου, υπερκομματικού φορέα, που θα ασχοληθεί αποκλειστικά με τη διαχείριση των πυρκαγιών. Που θα εκπονήσει τα σχέδια προστασίας για κάθε περιοχή, με γνώμονα τις νέες τεχνολογίες και την εμπειρία και άλλων χωρών. Και θα έχει την αποκλειστική και συνολική διαχείριση των δασών.
Γνώση και προτάσεις υπάρχουν ακόμα και στην Ελλάδα. Μελέτες έχουν εκπονηθεί αλλά, ως συνήθως, κάτι που αρχικά αναγνωρίζεται από το κράτος ως «νέα τεχνολογία» και επιχορηγείται πιλοτικά, τελικά εγκαταλείπεται στην τύχη του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το μοντέλο πρόβλεψης IRIS 2.0, που έχει αναπτύξει το Αστεροσκοπείο Αθηνών και το οποίο μπορεί μέσα σε μισή ώρα να δώσει πρόγνωση για την εξέλιξη της φωτιάς τις επόμενες έξι ώρες, ενώ εντός μιας ώρας δίνει προγνωστικά για το επόμενο 24ωρο. Βεβαίως, για να λειτουργήσει ο αλγόριθμος χρειάζονται κάποιες απαραίτητες πληροφορίες, όπως ο χρόνος και οι ακριβείς γεωγραφικές συντεταγμένες εκδήλωσης της φωτιάς, τα οποία διαθέτει αποκλειστικά η Πυροσβεστική. Οι δύο υπηρεσίες είχαν υπογράψει παλαιότερα μνημόνιο συνεργασίας, το οποίο έχει εκπνεύσει, με συνέπεια σήμερα το εν λόγω μοντέλο να παραμένει αναξιοποίητο.
Η σύγκριση με ένα από ευρωπαϊκά μοντέλα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών, μπορεί αυτόματα να μας αποδείξει, την τεράστια διαφορά νοοτροπίας αλλά και προσήλωσης, σε ένα πρόβλημα που δεν είναι απλό, κοστίζει ανθρώπινες ζωές και θα εντείνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, όσο περνούν τα χρόνια.
Ας πάρουμε λοιπόν για παράδειγμα τι συμβαίνει στη Γαλλία. Εκεί, όπως έγραψε στη μελέτη του ο δασολόγος – περιβαλλοντολόγος Λευτέρης Σταματόπουλος, υπάρχουν 16 εκατομμύρια εκτάρια δάσους, ενώ στην Ελλάδα μόλις 3,3 εκατομμύρια. Η χώρα διαθέτει 64 δημόσια εναέρια μέσα πυρόσβεσης, ενώ η Ελλάδα 92. Οι δύο χώρες διαθέτουν τον ίδιο περίπου αριθμό πυροσβεστικών οχημάτων, ενώ την ώρα που στη Γαλλία αντιστοιχεί ένας πυροσβέστης ανά 1.644 κατοίκους, στη χώρα μας αντιστοιχεί ένας ανά 453 κατοίκους. Παρ’ όλα αυτά, η μέση έκταση των δασών της Γαλλίας που έχουν καεί ετησίως τα τελευταία 10 χρόνια είναι περίπου 160.000 στρέμματα. Στη χώρα μας είναι σχεδόν τετραπλάσιος. Τη διαφορά κάνει το Εθνικό Δασικό Γραφείο. Ο οργανισμός που διαχειρίζεται τα δάση, απασχολεί πάνω από 9.500 εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων δασολόγων μηχανικών, δασοπόνων, δασοφυλάκων, διοικητικού και βοηθητικού προσωπικού και εξειδικευμένων ομάδων πυρόσβεσης. Μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς, γιατί η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα σοβαρά και με σχέδιο.

ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ WWF
Ας μπούμε όμως και σε ένα άλλο κομμάτι του προβλήματος, που έρχεται φυσικά μετά την απώλεια των ανθρώπινων ζωών και περιουσιών. Το οικονομικό. Το ποσά δηλαδή που η χώρα μας δαπανά, κυρίως για την πυρόσβεση και όχι για την πρόληψη. Η έκθεση της WWF για τα «οικονομικά πρόληψης και καταστολής δασικών πυρκαγιών» που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2022, είναι αποκαλυπτική. (Σημ.: Μπορείτε να τη βρείτε στον επίσημο ιστότοπο της Οργάνωσης www.wwf.gr).
Τα κύρια συμπεράσματα της έκθεσης ήταν τα εξής:
1. Ανισοκατανομή μεταξύ καταστολής και πρόληψης και προβλήματα στη διάθεση των πόρων.
2. Έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού της χρηματοδότησης των δράσεων πρόληψης και καταστολής.
3. Ανεπαρκής τεκμηρίωση και αιτιολόγηση των αποφάσεων και κενά στη συμμετοχή των πολιτών.
4. Έλλειψη απολογιστικών εκθέσεων.
5. Αποσπασματικότητα ελέγχων σχετικά με την αξιοποίηση των δημόσιων πόρων.

Ενδεικτικά αναφέρουμε από αυτή, το πώς υπολογίζεται το κόστος των πυρκαγιών:
– Αγορά πυροσβεστικών οχημάτων, αναλώσιμα και συντήρηση αυτών.
– Εθνικά εναέρια μέσα
– Μίσθωση ιδιωτικών εναέριων μέσων
– Μέσα ατομικής προστασίας, εξοπλισμός δασοπυρόσβεσης και τεχνικός εξοπλισμός (τηλεπικοινωνίες, GPS, χάρτες κ.λπ.)
– Πρόσληψη εποχικού προσωπικού για υλοποίηση δράσεων καταστολής
– Μισθοδοσία μόνιμου προσωπικού για υλοποίηση δράσεων καταστολής
– Διοικητική μέριμνα

Για το κόστος πρόληψης υπολογίστηκαν οι παράγοντες:
– Δασοτεχνικά έργα
– Δασική οδοποιία
– Πρόσληψη εποχικού προσωπικού για υλοποίηση δράσεων πρόληψης
– Μισθοδοσία μόνιμου προσωπικού για υλοποίηση δράσεων πρόληψης
– Σύνταξη μελετών αντιπυρικής προστασίας
– Εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων
– Κατασκευή έργων
– Δράσεις ενημέρωσης
– Δράσεις εκπαίδευσης μόνιμου και εθελοντικού προσωπικού
– Σύστημα εκτίμησης κινδύνου
– Ασκήσεις ετοιμότητας

Ας δούμε τώρα από πού προέρχονται τα χρήματα για την πρόληψη:
Όπως προκύπτει από την έκθεση της WWF, οι πόροι για τα απαιτούμενα έργα πρόληψης των δασικών πυρκαγιών έως τον Μάιο του 2022 προέρχονταν από:
– Τον Εθνικό Προϋπολογισμό – Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων
– Το Ετήσιο Πρόγραμμα Δασοπροστασίας – Τακτικός προϋπολογισμός Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας
– Τον Ειδικό Φορέας Δασών – Πράσινο Ταμείο
– Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020
– Τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους – Πιστώσεις σε ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού
– Το ΕΣΠΑ 2014-2020 – Πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης»
– Το ΕΣΠΑ 2014-2020 – Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα
– Το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης – Τακτικός προϋπολογισμός Γενικών -Επιτελείων Στρατού, Αεροπορίας και Ναυτικού
– Τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας / Πυροσβεστικό Σώμα – Τακτικός προϋπολογισμός
– Τους Ετήσιους Προϋπολογισμούς Περιφερειών και διάφορους λοιπούς φορείς.

Ακολούθως, η WWF επιχείρησε να υπολογίσει το κόστος των επιχειρήσεων καταστολής των πυρκαγιών. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «αρχικά, υπολογίστηκε το κόστος καταστολής εκ μέρους του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ). Το ΠΣ εκτός από την καταγραφή των συμβάντων και των καμένων εκτάσεων δεν έχει στοιχεία κόστους ή δεν τηρεί αρχείο με όλες τις παραμέτρους που απαιτούνται για τον υπολογισμό του κόστους καταστολής. Καθώς ο προϋπολογισμός του είναι ενιαίος για όλο το έργο που επιτελεί και μόνο κάποιες κατηγορίες αφορούν κατά αποκλειστικότητα τις δασικές πυρκαγιές, ο υπολογισμός πραγματοποιήθηκε με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία με έτος βάσης το 2017 (για τα λοιπά έτη δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία), συμπεριλαμβάνοντας τις εξής κατηγορίες κόστους:
– Κόστος μισθωμένων εναέριων μέσων,
– Μισθοί Πυροσβεστικών Υπαλλήλων με ποσόστωση επί των δασικών συμβάντων 15,85% επί του συνόλου όλων των συμβάντων11
– Κόστος πεζοπόρων τμημάτων Π.Σ.
– Κόστος κίνησης πυροσβεστικών οχημάτων
– Κόστος επισκευών-ανταλλακτικών πυροσβεστικών οχημάτων.
«Το κόστος δασοπυρόσβεσης για αυτές τις κατηγορίες για το 2017 υπολογίζεται στα 122.510.974,03 ευρώ. Οι καμένες δασικές εκτάσεις για το 2017 ανέρχονται σε 231.323 στρέμματα. Συνεπώς, από τα στοιχεία του Π.Σ. το ενδεικτικό κόστος κατάσβεσης ανέρχεται το 2017 σε 529,61 ευρώ/στρέμμα, χωρίς να αποτιμώνται οι καταστροφές σε περιβάλλον και υποδομές», αναφέρει η έκθεση.

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΑΝ ΧΟΣΕ ΣΤΗΝ ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ
Έπειτα από πολλά χρόνια ερευνών και δημιουργίας μοντέλων πρόβλεψης της εξέλιξης πυρκαγιών η επιστημονική ομάδα του πανεπιστημίου, προκάλεσε μια ελεγχόμενη πυρκαγιά σε μια χαράδρα στην Καλιφόρνια.
Γύρω από τις φλεγόμενες εκτάσεις, που ανήκαν σε ιδιώτη, είχαν τοποθετηθεί τα πιο σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία – ένα ελικόπτερο με σύστημα υπέρυθρης απεικόνισης, ένας πύργος 106 ποδιών με αισθητήρες και τρισδιάστατα ηχητικά ανεμόμετρα, συσκευές που μετρούν τρισδιάστατους ανέμους και αναταράξεις κλπ. Χάρη σε αυτά τα εργαλεία οι ερευνητές μέτρησαν την εξάπλωση της φωτιάς, τη ροή θερμότητας της φλόγας, την περίμετρο της φωτιάς, τον καιρό της φωτιάς και τις αλληλεπιδράσεις φωτιάς – ατμόσφαιρας. Τα συμπεράσματα θα βοηθήσουν τους επιστήμονες, να επικεντρωθούν σε πιο εξειδικευμένες τακτικές, τόσο για την πρόληψη, όσο και για το επιχειρησιακό πεδίο κατάσβεσης μίας πυρκαγιάς.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε δεκάδες μελέτες. Ό,τι όμως και να πούμε, θα είναι πραγματικά ανώφελο, αν οι πολιτικοί αυτής της χώρας δεν συμφωνήσουν στη δημιουργία ενός και μοναδικού φορέα που με αποκλειστική ευθύνη θα διαχειρίζεται τα δάση, θα επιχειρεί με νέες τεχνολογίες και εκπονεί σχέδια δράσης. Ο,τιδήποτε άλλο, θα είναι «μία από τα ίδια» …με ό,τι αυτό συνεπάγεται.