Η σημασία και τα έθιμα της Αποκριάς

Γράφει η ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΟΥΛΑ, Συγγραφέας

Μια περίοδος ξεφαντώματος, γέλιου, χορού και τραγουδιού με υπαίθρια ερασιτεχνικά δρώμενα, με σατυρικούς διαλόγους, προερχόμενα από την αρχαία Ελλάδα είναι η περίοδος των Αποκριών!

Το χρονικό διάστημα των τριών εβδομάδων πριν την Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται Αποκριά, ετυμολογικά σημαίνει χωρίς κρέας, η αποχή, η απομάκρυνση από το κρέας, την κρεοφαγία, όπου ο Χριστιανός Ορθόδοξος προετοιμάζεται ψυχικά, πνευματικά και σωματικά και κατ’ επέκταση καλείται να γίνει κοινωνός στη μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας το Πάσχα, την Ανάσταση!
Οι ρίζες της Αποκριάς βρίσκονται και αναβιώνουν ως τις ημέρες μας από τα αρχαία ελληνικά χρόνια! Για παράδειγμα, η λέξη Καρναβάλι προέρχεται από το ρήμα «καρναβαλίζω» που σημαίνει χοροπηδάω, ο Κάρνος υπήρξε θεός της γονιμοποίησης στην Αρχαία Λακωνία, στη γιορτή του οι άνθρωποι μεταμφιεσμένοι χοροπηδούσαν και χόρευαν, με συνοδεία φαγητού και κρασιού. Αντίστοιχα για τους καθολικούς η λέξη «Καρναβάλι», επίσης σημαίνει την απομάκρυνση από το κρέας εφόσον στα λατινικά κάρνε σημαίνει κρέας και βάλε σημαίνει χαιρετώ, δηλαδή τον χαιρετισμό από το κρέας.
Οι απόκριες οι δικές μας, διαρκούν τρεις εβδομάδες και λέγονται Τριώδιο, προερχόμενες από τις τρεις Ωδές. Το εκκλησιαστικό βιβλίο περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στις εκκλησίες μας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Οι συγκεκριμένοι ύμνοι έχουν τρεις ωδές σε αντίθεση με τους υπόλοιπους που έχουν εννέα, έτσι η συγκεκριμένη περίοδος ονομάζεται Τριώδιο.
Το Τριώδιο ξεκινά με την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου, όπου προτρέπει τους Χριστιανούς να είναι ταπεινοί όπως ο Τελώνης.
Η δεύτερη Κυριακή είναι του Ασώτου, εδώ οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι διδασκόμαστε την έννοια της μετανοίας και την πολύτιμη αξία της συγχώρεσης.
Ακολουθεί το Ψυχοσάββατο, το Σάββατο των ψυχών, η μέρα αυτή είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στους νεκρούς, ακολουθούν τα πολυσπόρια, τα κόλλυβα προς τη μνήμη, τις ψυχές των θανόντων. Έπεται η Κυριακή των Απόκρεω, δηλαδή η τελευταία Κυριακή που επιτρέπει την κατανάλωση κρέατος και είναι αφιερωμένη στη μέλλουσα Θεία Κρίση.
Ακολουθεί η εβδομάδα της Τυρινής ή Τυροφάγου, ξεκινά η περίοδος της νηστείας προς το Άγιο Πάσχα.
Η τέταρτη Κυριακή είναι η Κυριακή της Τυροφάγου και αναφέρεται στη εξορία των πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο.
Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, όπου ξεκινά η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, Μεγάλη για να διαχωριστεί από την νηστεία των Χριστουγέννων και Τεσσαρακοστή για να μας υπενθυμίσει τη σαρανταήμερη νηστεία του Ιησού Χριστού μας.

Επίσης ιδιαίτερη ημέρα και αξίζει να αναφερθεί η Πέμπτη του καπνού, η Τσικνοπέμπτη που έλαβε το όνομά της από την τσίκνα, δηλαδή τον καπνό που αναδύεται από το ψημένο κρέας στα κάρβουνα, εδώ η φωτιά, ο καπνός λειτουργεί ως εξαγνιστικό μέσο και πανάρχαιο επίσης έθιμο.
Τα ήθη και έθιμα της Αποκριάς έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, είναι η τελευταία γιορτή του χειμώνα, η οποία κατά κάποιο τρόπο προετοιμάζει τον ερχομό της Άνοιξης. Τα έθιμα της Αποκριάς είναι άμεσα συνδεδεμένα με την γονιμότητα και την ευφορία της γης, εφόσον καλωσορίζουν την άνοιξη, το τέλος του χειμώνα και την αναγέννηση της γης, το καλωσόρισμα της άνοιξης, το άνοιγμα του καιρού και της αειθαλής βλάστησης.
Απόκριες οι άνθρωποι ξεφαντώνουν, διασκεδάζουν και ξορκίζουν κάθε τι παλιό, καλωσορίζοντας το καινούριο και το γόνιμο, ιδιαίτερα οι άνθρωποι της υπαίθρου που ήταν και είναι άμεσα εξαρτημένοι και συνδεδεμένοι με τη γη.
Στην εποχή μας παρατηρείται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας τις ημέρες των Αποκριών, ο άνθρωπος να διασκεδάζει με την ψυχή του δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε αυτή των μεταμφιέσεων, οι οποίες και σηματοδοτούν την καλή ευετηρία, τη γονιμότητα, τον καθαρμό και τον εξαγνισμό από κάθε μολυσματικό στοιχείο.
Αναβιώνουν πολλά έθιμα όσον αφορά τις μεταμφιέσεις, για παράδειγμα έχουν αποδοθεί ονόματα όπως είναι οι Κουδουνάτοι, βγάζουν ήχους από τα κουδούνια τους αποτρέποντας το κακό, οι Κατσίβελοι, οι Μπούλες, οι Γέροι και οι Γενίτσαροι, οι Μωμογέροι, η αναπαράσταση του Βλάχικου γάμου και οι περίφημες Τζαμάλες, οι μεγάλες εξαγνιστικές φωτιές στην Ήπειρο όπου έχουν την τιμητική τους κάθε χρόνο, καθώς και οι παραδοσιακές πατινάδες!
Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων αυτών των μεταμφιέσεων από τη Θράκη, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, την Πελοπόννησο με το καρναβάλι των Πατρών, την Κρήτη, τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, είναι τα δέρματα των ζώων, οι προβιές που φορούν, τα κουδούνια και οι μαγκούρες, οι στάχτες, τα μουτζουρώματα, για να εξαγνίσουν και να αποτρέψουν το αρνητικό στοιχείο της φύσης, οι σατιρικοί διάλογοι μεταξύ των ανθρώπων με τραγούδια για να εξευμενίσουν την γονιμότητα της γης.
Επίσης το άναμμα της φωτιάς στη Θράκη αλλά και στην Ήπειρο που τις ονομάζουν Τζαμάλες, λειτουργούν ως μέσο κάθαρσης για την περίοδο που θα ακολουθήσει αυτή της Σαρακοστής.

Μετά το ξεφάντωμα ακολουθεί η καθαρά Δευτέρα ή Αρχιδευτέρα της Σαρακοστής, όπου κάθε Χριστιανός προετοιμάζει την ψυχή και το πνεύμα του να «καθαριστεί», να εξαγνιστεί για την περίοδο του Πάσχα.
Έπεται το πέταγμα του χαρταετού συμβολικής σημασίας, διότι σηματοδοτεί την ψυχική και πνευματική ανάταση κάθε πιστού να πλησιάσει το Θεό, τα επουράνια και να εισακουστούν οι προσευχές του και τα αιτήματά του, κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και στην Αρχαιότητα αλλά το πέταγμα του χαρταετού ήταν με τη μορφή της σαΐτας.
Καθετί στη λαογραφία στα ήθη και έθιμα δεν προέρχεται από παρθενογένεση, αλλά οι ρίζες τους συναντώνται και βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα.
Ας ευχηθούμε με το πέταγμα του χαρταετού, να απλωθεί παντού σε όλο τον κόσμο πρωτίστως υγεία, αγάπη και ευημερία! Καλές Απόκριες, καλή Καθαρά Δευτέρα και καλή Μεγάλη Σαρακοστή για όλους μας!