Θα θέλατε το παιδί σας να είναι ψηλό, ξανθό με γαλανά μάτια και πολύ ανθεκτικό στις ασθένειες; Θα θέλατε μήπως και ο εγκέφαλός του να έχει ακριβώς το ίδιο γονιδίωμα με του Αϊνστάϊν; Θα σας πείραζε αν δεν ήταν δικό σας παιδί ή για την ακρίβεια αν δεν είχε καν φυσικούς γονείς; Αν, ας πούμε ήταν «παιδί» κάποιων επιστημόνων, οι οποίοι το είχαν συνθέσει τεχνητά και με προδιαγεγραμμένα χαρακτηριστικά;
Δεν είναι trailer, δεν είναι διαφημιστικό κάποιας μοντέρνας εκδοχής της ταινίας «Φρανγκεστάϊν». Είναι ένα ερώτημα που θα απασχολήσει άμεσα τους επιστήμονες της γενετικής. Δεν νομίζω ότι οι υπόλοιποι θα ερωτηθούμε. Την ώρα που εσείς διαβάζετε αυτές τις γραμμές, εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες επιστήμονες σε ερευνητικά κέντρα σε όλο τον κόσμο δημιουργούν αυτή την πραγματικότητα. Και έρχονται όλο και πιο κοντά της. Με ρυθμούς πιο γρήγορους κι από αυτούς που οι ίδιοι περίμεναν.
Ήταν να μη διαβαστεί το ανθρώπινο γονιδίωμα πριν από 16 χρόνια, περίπου. Από τότε οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Γιατί μετά την χαρτογράφησή του ακολούθησε η επιθυμία να το αντιγράψουν, ή καλύτερα να το κατασκευάσουν. Κομμάτι – κομμάτι.
Μέχρι σήμερα, αποτελεί ρουτίνα η τροποποίηση του DNA, με την προσθήκη, αφαίρεση ή επεξεργασία γονιδίων. Εφαρμογές αυτών των τεχνικών είναι π.χ. τα γενετικά τροποποιημένα φυτά, οι γονιδιακές θεραπείες και η δημιουργία φαρμάκων. Όμως η σύνθεση ενός ολόκληρου γονιδιώματος είναι άλλης τάξης εγχείρημα.
Το ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελείται από τρία δισεκατομμύρια ζεύγη βάσεων, περίπου. Τα ζεύγη βάσεων είναι οι χημικές μονάδες του γενετικού υλικού. Ο πρωτοπόρος γενετιστής Κρεγκ Βέντερ έχει ήδη συνθέσει ένα βακτηριακό γονιδίωμα που αποτελείται από περίπου ένα εκατομμύριο βάσεις DNA. Το πρώτο αυτό συνθετικό γονιδίωμα μικροοργανισμού ουσιαστικά αποτελούσε αντίγραφο του πραγματικού. Πέρυσι ο Βέντερ παρουσίασε ένα πιο πρωτότυπο συνθετικό γονιδίωμα μήκους περίπου 500.000 βάσεων DNA. Και συνεχίζει.
Περίπου 150 επιστήμονες συγκεντρώθηκαν τον περασμένο Μάιο σε κεκλεισμένων των θυρών συνάντηση στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, προκειμένου να συντονίσουν τις προσπάθειές τους για τη δημιουργία εκ του μηδενός ενός συνθετικού ανθρωπίνου γονιδιώματος μέσα στα επόμενα χρόνια. Η συνάντηση έγινε στη Βοστόνη και διέρρευσε στον Τύπο μετά από μερικές μέρες. Από τους συμμετέχοντες επιστήμονες είχε ζητηθεί να μην έλθουν σε επαφή με δημοσιογράφους ή να στείλουν μηνύματα στο Twitter στη διάρκεια της μυστικής συνάντησης.
Το σχέδιό τους είναι μια προέκταση του αρχικού Προγράμματος Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (Human Genome Project-HGP), γι’ αυτό η αρχική ονομασία της πρωτοβουλίας τους ήταν HPG2 και μετά άλλαξε σε HPG-Write. Στόχος τους είναι να προχωρήσουν πέρα από την «ανάγνωση» (αλληλούχιση) του γενετικού υλικού του ανθρώπου, στο να «γράψουν» (συνθέσουν) το δικό τους DNA με χημικό τρόπο, όπως παραδέχθηκε ένας από τους διοργανωτές της συνάντησης, ο καθηγητής γενετικής Τζορτζ Τσερτς της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ. Η πρόσκληση που εστάλη για την μυστική συνάντηση, έγραφε ότι αποσκοπεί «στο να συντεθεί ένα ολοκληρωμένο ανθρώπινο γονιδίωμα εντός κυττάρων μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια».
Ένα μήνα μετά, μια διεθνής ομάδα 25 κορυφαίων βιολόγων και άλλων επιστημόνων, με βαρυσήμαντη παρέμβασή της στο περιοδικό «Science», ζητεί να γίνει το επόμενο βήμα: να ξεκινήσει στα εργαστήρια – με κρατική και ιδιωτική χρηματοδότηση – ένα πρόγραμμα σύνθεσης του ανθρωπίνου γονιδιώματος εκ του μηδενός.
Σε πρώτη φάση στόχος είναι να συντεθούν ολοένα μεγαλύτερα τμήματα DNA, ανθρώπινα χρωμοσώματα και κύτταρα, ενώ στο βάθος διαγράφεται η απώτερη προοπτική της εκ του μηδενός σύνθεσης ενός ολοκληρωμένου ανθρωπίνου γονιδιώματος. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει να δημιουργηθούν κάποτε άνθρωποι χωρίς βιολογικούς γονείς!
Αλλοι σκεπτικιστές επιστήμονες, όπως ορισμένοι από το Κέντρο Γενετικής και Κοινωνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ, ήδη εγείρουν ερωτήματα βιοηθικής – και όχι μόνο – φύσης. Είναι π.χ. σκόπιμο, λένε, να «διαβάσει» κανείς το DNA ενός Αϊνστάιν και μετά να επιχειρήσει να το συνθέσει εξαρχής; Αν ναι, πόσα τέτοια γονιδιώματα (δηλαδή πόσοι Αϊνστάιν) θα έπρεπε να δημιουργηθούν και ποιός θα είχε δικαίωμα να το κάνει;
Το γνωστό κολοβακτηρίδιο «Εσερίχια κόλι» (E.coli) γίνεται ολοένα πιο διάσημο, καθώς, όπως ανακοίνωσαν το Σεπτέμβριο αμερικανοί βιολόγοι, είναι πλέον ο μικροοργανισμός που το γονιδίωμά του έχει υποστεί την μεγαλύτερη γενετική τροποποίηση, έτσι ώστε να γίνει συνθετικό, δηλαδή ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Ο αναπρογραμματισμός του γενετικού κώδικά του αφορά το 3,5% των συνολικών ζευγών βάσεων του DNA του. Η «δουλειά» είναι ακόμη μισοτελειωμένη και ο τελικός στόχος -που θα αποτελεί το μεγαλύτερο επίτευγμα της γενετικής μηχανικής μέχρι σήμερα – είναι να δημιουργηθεί ένας οργανισμός που θα ζει με έναν τελείως διαφορετικό γενετικό κώδικα από αυτόν που του χάρισε η φύση.
Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν την προηγούμενη εβδομάδα, τη δημιουργία του πρώτου σταθερού ημισυνθετικού οργανισμού, ενός βακτηρίου E.coli, το οποίο περιέχει στο γενετικό κώδικά του όχι μόνο τις τέσσερις φυσικές βάσεις (A, T, C, G) κάθε έμβιου οργανισμού στη Γη, αλλά και δύο επιπλέον δύο συνθετικές βάσεις (Χ, Υ).
Το σημαντικό δεν είναι τόσο ότι το γενετικό «αλφάβητο» επεκτείνεται στα έξι από τα τέσσερα γράμματα (αυτό είχε επιτευχθεί πριν λίγα χρόνια), αλλά ότι ο ημισυνθετικός μονοκύτταρος οργανισμός είναι πλέον σταθερός, δηλαδή διατηρεί μόνιμα το συνθετικό τμήμα του γενετικού υλικού του, καθώς διαιρείται και πολλαπλασιάζεται – κάτι που επιτυγχάνεται για πρώτη φορά.
Ανοίγει έτσι ο δρόμος για τη δημιουργία τελείως νέων μορφών ζωής, που θα αναπαράγονται απεριόριστα και θα είναι δυνατό επίσης να προγραμματισθούν εκ των προτέρων, έτσι ώστε να διαθέτουν συγκεκριμένες επιθυμητές – από τους ανθρώπους – ιδιότητες.
Μετά τους μικροοργανισμούς, σειρά θα πάρουν τα ζώα (π.χ. της κτηνοτροφίας) που θα αποκτήσουν εν μέρει συνθετικό DNA. Στο βάθος όμως διαγράφεται ο απώτατος στόχος (ύβρις για μερικούς): ένας άνθρωπος που θα διαθέτει όχι τον γενετικό κώδικα της φύσης αλλά του «δημιουργού» του, δηλαδή του επιστήμονα. Το δέλεαρ είναι ότι αυτός ο «συνθετικός» άνθρωπος θα διαθέτει μια δεύτερη πιο ανθεκτική φύση, που δεν θα αρρωσταίνει και δεν θα γερνάει τόσο γρήγορα.
Το κεντρικό ερώτημα που απασχολεί πλέον τους βιολόγους και κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, είναι: Πόσο ασφαλές είναι τελικά όλο αυτό το πράγμα; Η αναμενόμενη απάντηση των επιστημόνων-δημιουργών έως τώρα είναι ότι η ανθρωπότητα πάντα προχώρησε μέσα από την ανάληψη διαδοχικών κινδύνων και έτσι θα συνεχίσει, καλώς ή κακώς. Μήπως όμως αυτή τη φορά η διακινδύνευση είναι πολύ μεγάλη;
Καθηγητής Φλόιντ Ρόουμσμπεργκ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που έκανε τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση PNAS: «Δημιουργήσαμε έναν ημισυνθετικό οργανισμό πιο κοντά στη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι τελικά όλες οι διαδικασίες της ζωής είναι υποκείμενες σε χειραγώγηση».
+30 210 222 2004 
palmogal@otenet.gr | palmosnews@gmail.com
