Νόμπελ & ενοχές

Το Bραβείο Νόμπελ είναι ένα σύνολο από ετήσια διεθνή βραβεία που απονέμονται σε μια σειρά
από κατηγορίες σε αναγνώριση των πολιτισμικών ή επιστημονικών επιτευγμάτων. Θεωρείται ευρέως ως το πιο διάσημο βραβείο διαθέσιμο στους τομείς της ιατρικής, της φυσικής, της χημείας,
της λογοτεχνίας, της ειρήνης, και των οικονομικών.
Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι είναι αποτέλεσμα ενός δημοσιογραφικού λάθους και πολλών αισθημάτων
ενοχής.

Αυτό δεν μειώνει την αξία τους, αφού τις περισσότερες φορές τα βραβεία δίνονται σε κορυφαία επιτεύγματα. Τη Δευτέρα π.χ. το βραβείο Ιατρικής δόθηκε σε τρεις επιστήμονες οι οποίοι ανακάλυψαν το σύστημα GPS του εγκεφάλου. Ανακάλυψαν πώς γνωρίζει ο εγκέφαλος πού είμαστε και πώς μπορεί να κινείται από το ένα μέρος στο άλλο. Το εύρημα μπορεί ενδεχομένως να εξηγεί γιατί ασθενείς με νόσο του Alzheimer δεν μπορούν να αναγνωρίσουν το περιβάλλον τους. Η επιτροπή των Νόμπελ ανακοίνωσε ότι οι ανακαλύψεις έλυσαν ένα πρόβλημα που απασχόλησε για εκατονταετίες φιλοσόφους και επιστήμονες.
Ένα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα που αφορούν τα βραβεία Νόμπελ, εκτός από την πλούσια ιστορία των βραβευθέντων με αυτά – όπως για παράδειγμα ότι η Μαρί Κιουρί όχι μόνο ήταν η πρώτη γυναίκα που της απονεμήθηκε ένα, αλλά μέχρι σήμερα είναι η μοναδική που έχει κερδίσει δύο βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικές επιστήμες, ή ότι η Aung San Suu Kyi βραβεύθηκε ενώ βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό – είναι το πώς καθιερώθηκαν.
Ο Άλφρεντ Νομπέλ, Σουηδός χημικός, μηχανικός, εφευρέτης, επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, απέκτησε 350 πατέντες, με πιο γνωστές αυτές για την ανακάλυψη της δυναμίτιδας και του πυροκροτητή. Ως επιχειρηματίας δραστηριοποιήθηκε στην πολεμική βιομηχανία. Αρχικά, απασχολήθηκε στο εργοστάσιο του πατέρα του μέχρι την ημέρα της χρεωκοπίας του. Στη συνέχεια επέστρεψε με την οικογένειά του στη Σουηδία και εγκαταστάθηκε στη Στοκχόλμη. Εκεί αποφάσισε να ασχοληθεί με τη βιομηχανική παραγωγή της νιτρογλυκερίνης. Λίγο μετά την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου το 1864 μία έκρηξη στοίχισε τη ζωή στο μικρότερο αδελφό του Εμίλ και σε τέσσερις εργαζόμενους. Το εργοστάσιο καταστράφηκε ολοσχερώς και η σουηδική κυβέρνηση του απαγόρευσε να το ξαναχτίσει.
Τότε, ο Νομπέλ εγκαταστάθηκε σε μια μαούνα στο λιμάνι της Στοκχόλμης και προσπάθησε να αναπτύξει μια ασφαλή μέθοδο παραγωγής της νιτρογλυκερίνης. Μια τυχαία ανακάλυψή του τον οδήγησε στην ανάπτυξη της δυναμίτιδας και του πυροκροτητή, του μηχανισμού με τον οποίο εκρήγνυται η δυναμίτιδα. Αφού κατοχύρωσε τις δύο εφευρέσεις του με διπλώματα ευρεσιτεχνίας, δημιούργησε μια πιο δυναμική μορφή δυναμίτιδας, τη ζελατινοδυναμίτιδα, ενώ τελειοποίησε τον πυροκροτητή.
Οι δραστηριότητές του σε παγκόσμια κλίμακα σχετικά με τις εκρηκτικές ύλες, καθώς και η ιδιοκτησία πετρελαιοφόρων περιοχών στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, απέφεραν στον Νομπέλ μια τεράστια περιουσία. Παρόλο που διαπνεόταν από φιλειρηνικά συναισθήματα και ήλπιζε ότι η καταστρεπτική δύναμη των εφευρέσεών του θα μπορούσε να συντελέσει στο να δοθεί ένα τέλος στους πολέμους, έβλεπε με απαισιοδοξία το μέλλον του ανθρωπίνου γένους. Οι διαπιστώσεις του αυτές, αλλά και σχόλια του Τύπου που τον χαρακτήριζαν «Έμπορο του Θανάτου», τον οδήγησαν να φροντίσει την υστεροφημία του.
Όταν το 1888 πέθανε στη Σουηδία ο Ludwig Nobel, ο γαλλικός Τύπος τον μπέρδεψε με τον νεότερο αδερφό του Alfred  και με μεγάλους τίτλους ενημέρωνε το κοινό για το θάνατο του «Εμπόρου του Θανάτου». Ο Alfred Nobel στεναχωρήθηκε πολύ από το γεγονός αυτό και αποφάσισε να αλλάξει τα πράγματα γύρω από το όνομά του. Πήγε στη Σουηδική και Νορβηγική Λέσχη στο Marais του Παρισιού, κάθισε σε ένα γραφείο (που υπάρχει μέχρι και σήμερα), και έγραψε την τελευταία του επιθυμία στη διαθήκη του. Μέσα σε τέσσερις σελίδες ανέφερε τι ήθελε να αφήσει στους συγγενείς του (δεν είχε δικά του παιδιά) και στο προσωπικό του. Ζήτησε η περιουσία του να επενδυθεί και «οι τόκοι να μοιράζονται κάθε χρόνο με τη μορφή βραβείων σε εκείνους που την προηγούμενη χρονιά είχαν προσφέρει κάτι μεγάλο στην ανθρωπότητα».
Οι τόκοι θα μοιράζονταν σε πέντε ίσα μερίδια, κάθε ένα από τα οποία θα δινόταν στον άνθρωπο που θα είχε κάνει τη σημαντικότερη ανακάλυψη σε τέσσερις τομείς και ένα ακόμη «για εκείνον που θα πρόσφερε πολλά στην αδελφοσύνη των διαφόρων εθνών, την κατάργηση ή μείωση των μόνιμων στρατών και την προώθηση της ειρήνης» (Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης).
«Είναι επιθυμία μου τα βραβεία να δίνονται ανεξαρτήτως της εθνικότητας των υποψηφίων, αλλά να απονέμονται σε αυτούς που τα αξίζουν περισσότερο, είτε είναι Σκανδιναβοί είτε όχι».
Οι συγγενείς του Nobel, που δεν είχαν ιδέα για την τελευταία του επιθυμία, έπαθαν σοκ. Η σουηδική βασιλική οικογένεια τον κατηγόρησε για αντιπατριωτική συμπεριφορά, επειδή καθιέρωνε βραβεία ανεξαρτήτου εθνικότητας και όχι αποκλειστικά για Σουηδούς. Το προσωπικό του επιφορτίστηκε τα τεράστια διοικητικά και οργανωτικά καθήκοντα για την εκτέλεση της διαθήκης. Η ιδέα του όμως κατάφερε να συγκινήσει μερικές καρδιές: Το 1896 ήταν η χρονιά που η Ελλάδα φιλοξενούσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και υπήρχε μια γενικότερη αίσθηση/επιθυμία δημιουργίας μιας παγκόσμιας οικογένειας που θα τιμούσε τους ανθρώπους που πρόσφεραν στην ανθρωπότητα. Πέντε χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωση της διαθήκης του Alfred Nobel, το 1901, απονεμήθηκαν τα πρώτα βραβεία στη Σουηδία και τη Νορβηγία.
Η μεγαλύτερη τιμή για τα ανθρώπινα επιτεύγματα, όπως χαρακτηρίζονται τα συγκεκριμένα βραβεία, οφείλουν την «καταγωγή» τους σε ένα συνδυασμό… δημοσιογραφικού λάθους και υπαρξιακών ενοχών. Από τις οποίες δεν φαίνεται να διαπνέεται όμως η Σουηδική Ακαδημία η οποία και απόνέμει κάθε χρόνο τα βραβεία. Η αναστροφή της πολιτικής του Τζορτζ Μπους και το άνοιγμα στη διεθνή διπλωματία, τα αυτονόητα δηλαδή, ήταν αρκετά για να «χαρίσουν» στον Αμερικανό πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 2009. Δεν είναι, όμως, η μοναδική περίπτωση που η Σουηδική Ακαδημία προκαλεί μειδιάματα ή έστω έκπληξη στην παγκόσμια κοινότητα. Το βραβείο ειρήνης το έχουν κερδίσει μεταξύ άλλων ο Χένρι Κίσινγκερ, ο Σίμον Πέρες οι οποίοι ήταν πρωτεργάτες μιας σειράς πολέμων.
Χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί καθώς τα αρχεία των υποψηφιοτήτων είναι μυστικά, η φυσικός Λίζα Μάιτνερ ήταν 13 φορές υποψήφια χωρίς να κερδίσει. Εργάστηκε για χρόνια μαζί με τον Ότο Χαν που κέρδισε το βραβείο χημείας το 1944 για την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης. Ωστόσο, η εβραϊκή της καταγωγή και το ότι ήταν γυναίκα συνέβαλαν στο να μην πάρει ποτέ το βραβείο. Η ιστορία της Μάιτνερ έχει ομοιότητες με την ιστορία της Ρόζαλιντ Φράνκλιν που ήταν στην ομάδα των Γουότσον και Κρικ (βραβείο ιατρικής 1953) για την διαλεύκανση της δομής του DNA. Κανείς ιστορικός της επιστήμης δεν αμφισβητεί ότι η ιδέα της διπλής έλικας ήταν του Τζέιμς Γουότσον αλλά τα δεδομένα από πειράματα με ακτίνες Χ της Φράνκλιν ήταν αυτά που τον οδήγησαν σε αυτή.
Δεν είναι, όμως, μόνο γυναίκες που στερήθηκαν της τιμής. Όσο παράδοξο και αν ακουστεί, ο Ντμίτρι Μεντελέγιεφ (περιοδικός πίνακας στοιχείων), ο Λέων Τολστόι, ο Τζέιμς Τζόις, ο Νίκολα Τέσλα (ηλεκτρομαγνητισμός, εναλλασσόμενο ρεύμα) και ο Ζυλ Ανρί Πουανκαρέ (μαθηματική θεωρία της σχετικότητας), για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, δεν πήραν ποτέ βραβείο Νόμπελ.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου, ο γνωστός για το «Τεστ Παπ», προτάθηκε δύο φορές για το Βραβείο Νόμπελ το 1953 και το 1960, αλλά και τις δύο φορές η βασιλική ακαδημία της Στοκχόλμης αδίκησε τον εαυτό της και αρνήθηκε την κορυφαία επιβράβευση στον άνθρωπο που έκανε τη διάγνωση για τον καρκίνο του τραχήλου ρουτίνα. Οι λόγοι που ο Έλληνας επιστήμονας δεν βραβεύτηκε ήταν πολλοί. Η επίσημη εκδοχή ανέφερε ότι η επιτροπή προτίμησε να βραβεύσει γιατρούς που είχαν βρει θεραπείες κι όχι τον Παπανικολάου, που είχε ασχοληθεί με την πρόληψη του καρκίνου…