Οι πολιτικοί όροι «δεξιά» και «αριστερά»

Οι πολιτικοί όροι «δεξιά» και
«αριστερά»

Οι πολιτικοί όροι «δεξιά» και «αριστερά» επινοήθηκαν
γλωσσικά κατά τη γαλλική επανάσταση (1789-1799), και αναφέρονταν στην
τοποθέτηση θέσεων στη Εθνοσυνέλευση: αυτοί που καθόντουσαν στα αριστερά ήταν
γενικά αντίθετοι στη µοναρχία και υποστήριζαν την επανάσταση, µαζί µε την θέσπιση
της δηµοκρατίας και την εκκοσµίκευση, ενώ αυτοί που καθόντουσαν στα δεξιά
υποστήριζαν τους παραδοσιακούς θεσµούς του παλιού καθεστώτος. Η χρήση του όρου
«αριστερά» έγινε πιο έντονη µετά την αποκατάσταση της γαλλικής µοναρχίας το
1815, όταν και παρέπεµπε στους «Ανεξάρτητους». Αργότερα, ο όρος εφαρµόστηκε για
µια σειρά κινηµάτων, και κυρίως για τον ρεπουµπλικανισµό στη γαλλική επανάσταση,
το σοσιαλισµό, τον κοµµουνισµό και τον αναρχισµό. Από το δεύτερο µισό του εικοστού
αιώνα, η φράση «αριστερός» χρησιµοποιήθηκε για να περιγράψει µια όλο και
διευρυνόµενη οικογένεια κινηµάτων, µεταξύ των οποίων το κίνηµα για τα
δικαιώµατα των µαύρων, τα αντιπολεµικά κινήµατα, και τα οικολογικά κινήµατα,
ώσπου στο τέλος επεκτάθηκε σε ολόκληρα κόµµατα, περιλαµβανοµένων του
∆ηµοκρατικού Κόµµατος στις ΗΠΑ και του Εργατικού Κόµµατος στο Ηνωµένο Βασίλειο.
[…] 10 συν µια απόψεις για το τι είναι η «Αριστερά» 1. «Αριστερά» στην Ελλάδα
υπάρχει από το 1951 και την ίδρυση, στο έτος αυτό, της Ενιαίας ∆ηµοκρατικής
Αριστεράς. Ως κατηγορία της πολιτικής σκέ- ψης δεν είχε κανένα βάρος στη χώρα
στην εποχή πριν τη δεκαετία του 1950. Ο «αναρχισµός» ήταν πολύ σηµαντικότερος
προσδιορισµός ιδεολογίας στις αρχές του ελληνικού εργατικού κινήµατος από ό,τι
η «αριστερά», για να µην µιλήσουµε για το πόσο σηµαντικότερες κατηγορίες για
την αντιαστική πολιτική ήταν ο «µπολσεβικισµός» ή η συµµόρφωση µε την Τρίτη
∆ιεθνή. Η προϋπόθεση της γέννησής της, δοµικά, ήταν η απαγόρευση του ΚΚΕ µετά
την ήττα του ∆ηµοκρατικού Στρατού, και κατά συνέπεια, η επιβεβληµένη από την
κρατική τροµοκρατία αυτολογοκρισία του αυτοπροσδιορισµού ως «κοµ- µουνιστής». Η
«αριστερά» γεννιέται κάτω από συνθήκες κρατικής καταστολής ως αµυντική
παρονοµασία και αυτοπροστατευτική ψευδεπιγραφή. 2. Η ήττα όµως του ∆ΣΕ, σε
συνδυασµό µε την κρατική τροµοκρατία και καταστολή, δηµιουργεί ταυτόχρονα και
τις προϋποθέσεις η ψευδεπίγραφη και αµυντικογενής ταυτότητα του «αριστερού» (ως
ουσιαστικοποιηµένου επιθέτου, και όχι µε την ιστορική σηµασία της προσχώρησης
στην «αριστερή πτέρυγα» µέσα σε ένα εργατικό-σοσιαλιστικό κόµµα, που έχει µια
εντελώς διαφορετική γενεαλογία) να αποκτήσει τη δική της ουσία. Με πιο απλά
λόγια, δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα µέρος των κοµµουνιστών να περάσει
πραγµατικά (κι όχι κατ’ επίφαση) µε το µέρος της «δηµοκρατίας», που σε συνθήκες
αταλάντευτης κυριαρχίας του καπιταλισµού, σηµαίνει αναγκαστικά µε το µέρος της
«αστικής δηµοκρατίας». Η «αριστερά» είναι παράγωγο της ουσιαστικής
συνθηκολόγησης ενός τµήµατος των κοµµουνιστών µε το νικη- φόρο αστικό κράτος.
3. Στο οικονοµικό πεδίο, «αριστερά» σηµαίνει «διεκδίκηση µιας δικαιότερης
κατανοµής του πλούτου» ή του «κοινωνικού προϊόντος». ∆εν σηµαίνει ποτέ αλλαγή
του τρόπου παραγωγής, δεν σηµαίνει ποτέ αλλαγή των σχέσεων πα- ραγωγής και δεν
σηµαίνει ποτέ κοινωνικοποίηση των µέσων παραγωγής. Και φυσικά, το πόσο
προβληµατική είναι η έννοια της «δικαιότερης κατανοµής» το δείχνει ήδη ο Μαρξ
της Κριτικής του προγράµµατος της Γκότα το 1875. Η καλλιέργεια της αυταπάτης
ότι το διακύβευµα ήταν ποτέ διαφορετικό από το ασαφές αίτηµα για «δικαιότερη
κατανοµή» αποτελεί προϊόν της εκµετάλλευσης της αναγκαστικής συνύπαρξης
σοσιαλδηµοκρατών και κοµµουνιστών υπό το καθεστώς της αστικής τροµοκρατίας της
δεκαετίας του 1950 για να δηµιουργηθούν ευχάριστες συγχύσεις και ζαχαρωµένα
χάπια. 4. Επειδή το µέγιστο αίτηµα της αριστεράς είναι η «δικαιότερη κατανοµή»
του καπιταλιστικά συσσωρευµένου πλούτου, η αριστερά είναι φύσει και θέσει µε το
µέρος της µεταρρύθµισης ενάντια στην επανάσταση. 5. Επειδή οι οικονοµικές
κρίσεις του κεφαλαίου στενεύουν ασφυκτικά τα πε- ριθώρια ικανοποίησης του
αιτήµατος της «δικαιότερης κατανοµής», η αρι- στερά, σε τέτοιες περιόδους, δεν
έχει κανένα οικονοµικό περιεχόµενο διακριτό απ’ αυτό των αστικών κοµµάτων.
Μπορεί να χτίσει τέτοιο περιεχόµενο µόνο σε περιόδους ανάπτυξης των ρυθµών της
κεφαλαιοκρατικής συσ- σώρευσης, υπό την προϋπόθεση όµως ότι υφίστανται µέσα
πίεσης τέτοια ώστε να της επιτρέψουν να εµφανίζεται ως «παροχέας» της εργατικής
τάξης και «διαπραγµατευτής» εκ µέρους της. Μετά την ανατροπή του υπαρκτού
σοσιαλισµού όµως δεν υπάρχουν τέτοια µέσα ούτε εκτός περιόδων κρίσης. Συνεπώς,
ούτε στο εγγύς διαφαι- νόµενο µέλλον πρόκειται να αποκτήσει η αριστερά το
παραµικρό διακριτό οικονοµικό περιεχόµενο ως έννοια. 6. Εν τη απουσία διακριτού
οικονοµικού περιεχοµένου, η αριστερά, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό,
εξελίχθηκε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 σε µια κατηγορία του
εποικοδοµήµατος. 7. Η πρώτη βασική σφαίρα στην οποία η αριστερά απέκτησε
περιεχόµενο ήταν η αισθητική, σε όλες της τις µορφές. Γι’ αυτό τον λόγο είναι
ακόµα και σήµερα πολύ πιο εύκολο να εντοπίσει κανείς «αριστερό» κινηµατογράφο,
ποίηση, ζωγραφική, εικονογραφία, ρητορική, κλπ. από ό,τι να εντοπίσει «αριστερό»
οικονοµικό πρόγραµµα διακριτό από το αστικό οικονοµικό πρόγραµµα εν γένει. Μετά
το 1960, η αριστερά κατέστη κυρίαρχα µια αισθητική κατηγορία, µια πρόταση για
το αισθητικό. 8. Η δεύτερη βασική σφαίρα στην οποία η αριστερά απέκτησε περιεχόµενο,
και στην ίδια ακριβώς περίοδο και παράλληλα µε την διάχυσή της στο πεδίο της
αισθητικής, ήταν τα «κοινωνικά δικαιώµατα», νοηµένα ως ατοµικά δικαιώµατα
βασισµένα στη «διαφορά» και τη «διαφορετικότητα». Πρόκειται αναπόφευκτα για
δικαιώµατα που προϋποθέτουν µια νόρµα την οποία ταυ- τόχρονα αµφισβητούν και
επιχειρούν να διευρύνουν. Όλα τα κοινωνικά κινήµατα που δηµιούργησε η αριστερά
από τη δεκαετία του 1950 και µετά καθορίζονται απ’ αυτή την αντίφαση ανάµεσα
στην µη αµφισβήτηση της ύπαρξης νόρµας – στην προϋπόθεση της σταθερότητας και
βιωσιµότητας, ουσιαστικά, του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και την
αµφισβήτησή της στο ιδεολογικό και ρητορικό επίπεδο, καθώς και από την
δευτερεύουσα αντίφαση ανάµεσα στην απόρριψη της νόρµας και την απόπειρα
διεύρυνσής της, µετατροπής της σε κάτι λιγότερο “αποκλειστικό” από
ό,τι στο παρελθόν. 9. Σε περιόδους ύφεσης, οι κατακτήσεις των «κοινωνικών
κινηµάτων» δεν εξανεµίζονται ακριβώς αλλά αποκαλύπτονται ως οφθαλµαπάτες, καθώς
καµία παρέκκλιση από τις αναγκαιότητες της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευ- σης δεν
είναι πια εφικτή και τα «κοινωνικά δικαιώµατα» είτε αποκαλύπτονται ως άνευ
περιεχοµένου είτε ως απόλυτα ανώδυνα για το σύστηµα ακόµα και στις σκληρότερες
περιόδους κοινωνικής καταπίεσης. Είναι η εποχή όπου ο γάµος οµοφυλοφίλων
φαντάζει πολύ λιγότερο ριζοσπαστικός ως αίτηµα από το δικαίωµα στη στέγαση ή
την ιατρική περίθαλψη, γιατί τα δεύτερα έχουν οικονοµικό κόστος για το
κεφάλαιο, ενώ ο πρώτος απαιτεί µονάχα «ιδεολογικές προσαρµογές» στο αστικό
κράτος. 10. Η αριστερά είναι ουσιώδες και οργανικό κοµµάτι της «Μεγάλης Αυταπάτης»
ενός σηµαντικού τµήµατος των µεσαίων και χαµηλών στρωµάτων, που έβγαλε
εσφαλµένα συµπεράσµατα για τη φύση του κεφαλαιοκρατικού συστήµατος από την
περίοδο στην οποία οι ρυθµοί ανάπτυξης και η πίεση του υπαρκτού σοσιαλισµού
επέτρεπαν στο αίτηµα για «δικαιότερη κατανοµή του κοινωνικού προϊόντος» να έχει
ορισµένες και περιορισµένες  πρακτικές
εκφάνσεις στο επίπεδο του βιοτικού επιπέδου και της καθηµερινής ζωής. Σήµερα, η
µοναδική της χρησιµότητα ως έννοιας είναι στην υπηρεσία της σύγχυσης για την
φύση της πολύ ουσιωδέστερης και ιστορικά σηµαντικότερης έννοιας της
σοσιαλδηµοκρατίας, καθώς και στην υπηρεσία της αναπα- ραγωγής των πνευµατικών
και τεχνοκρατικών ελίτ που την εκµεταλλεύονται για να κερδίσουν λαϊκή
νοµιµοποίηση, οδηγώντας νοµοτελειακά στην όλο και µεγαλύτερη απαξίωσή της από
τα λαϊκά στρώµατα, µε όσες σοβαρές πολιτικές συνέπειες έχει αυτό. Εξυπακούεται
ότι η όλη συζήτηση περί του τι είναι η “αυθεντική” αριστερά και το
ποιο κόµµα εκφράζει ή όχι “αληθινά” κάτι που δεν έχει κανένα πραγµατικό
οικονοµικό περιεχόµενο είναι παρελκυστική εξ αρχής, και ότι ο µόνος στόχος της
είναι η διαιώνιση της πολιτικής παρά- λυσης και ανηµπόριας των εργατικών
στρωµάτων. 10+1. Από την άλλη υπάρχει µια ανατρεπτική Αριστερά που δεν ταυτίζε-
ται µε τους σφετεριστές του τίτλου. Είναι αυτοί που έδωσαν και δίνουν τη

ζωή τους για την αλλαγή του συστήµατος αλλά δεν είναι
κοµµουνιστές αγωνιστές που για διάφορους λόγους δεν µπορούν να είναι
κοµµουνιστές αλλά εν πάση περιπτώση µπορεί πάντα να εντάσσονται σε ένα ευρύ
κίνηµα (αντιµονοπωλιακό αντιιµπεριαλιστικό) ανατροπής του καπιταλισµού. ∆εν
είναι κοµµουνιστές. ∆εν είναι αστοί. ∆εν είναι προδότες. ∆εν είναι πουληµένοι.
Είναι συνεργαζόµενοι, φίλοι, συναγωνιστές, ψηφοφόροι… Αυτοί είναι οι Αριστεροί
µε «Α»! Και τέτοιους ΑΡΙΣΤΕΡΟΥΣ έχω γνωρίσει πολλούς,στους αγώνες µε το ΠΑΜΕ,
την ΠΑΣΕΒΕ, την ΟΓΕ στη νεολαία µε το ΜΑΣ, στις ΛΑΪ- ΚΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ και αυτούς
τους ΑΡΙΣΤΕΡΟΥΣ αγωνιστές θέλουµε για να χτί- σουµε και να δυναµόσουµε την
συµαχία µας. Κλείνω εδώ µε µια φράση της ανακοίνωσης της ΚΕ για τα αποτελέσµατα
των εκλογών λέει: «Η ελπίδα, η αγωνιστική ανάταση είναι θέµα και προ- σωπικής
ευθύνης του καθένα και της καθεµιάς που ακολουθούν το δρόµο του ριζοσπαστισµού,
ΕΧΟΥΝ ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ». Τα κεφαλαία δικά µου. Επίσης στην «Απόφαση της
ΚΕ του ΚΚΕ  Πρώτη τοποθέτηση για το
εκλογικό αποτέλεσµα της 17ης Ιουνίου 2012» η φράση «Οι ριζοσπάστες αρι- στεροί
θα έχουν επίσης την δική τους ευκαιρία να βγάλουν συµπεράσµατα για την σηµασία
που είχε να στηρίξουν εκλογικά το ΚΚΕ».

Γράφει ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ, Αντιπρόεδρος ∆ιοίκησης της Ένωσης Αυτοαπασχολούµενων Επαγγελµατιών – Βιοτεχνών – Εµπόρων ∆. Γαλατσίου