Πανεπιστημιακές σπουδές μέσω διαδικτύου

Ήταν ένα διεθνές πείραμα, τώρα γίνεται πραγματικότητα και στη χώρα μας. Για όσα παιδιά δεν είχαν την δυνατότητα να μετακινηθούν σε άλλη πόλη για να σπουδάσουν αλλά και για όσα έχουν ανάγκη να εργάζονται και δεν μπορούν να παρακολουθούν πανεπιστημιακά μαθήματα ούτε στην πόλη τους, το διαδίκτυο έχει ανοίξει τις πύλες του.

Tο πείραμα της προηγούμενης δεκαετίας έχει γίνει «εφαρμογή» που «τρέχει». Ανοίγοντας ταυτόχρονα και τη συζήτηση για ένα σωρό ζητήματα που είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο «διευθετηθεί» στην εκπαίδευση. Για τον τρόπο που παρέχεται η γνώση, για το εκπαιδευτικό βιβλίο και την αξία του, για τη διδασκαλία της έδρας ή του αμφιθεάτρου αλλά και για τη σχέση δασκάλων – μαθητών. Πρωτοπόρος στην Ελλάδα είναι, ποιός άλλος, το Ινστιτούτο Τεχνολογικών Εφαρμογών (ΙΤΕ) στην Κρήτη. Από τις 16 Νοέμβρη ξεκινάνε δύο κύκλοι δωρεάν πανεπιστημιακών μαθημάτων του προγράμματος Mathesis.
Aπό το 2012 υλοποιούνται ανοιχτά διαδικτυακά μαθήματα στις ΗΠΑ και μάλιστα στα πιό φημισμένα πανεπιστήμιά τους. Χάρβαρντ, Στάνφορντ, Πρίνστον, Κολούμπια, ΜΙΤ και άλλα. Αλλά, συνεργατικά και στον υπόλοιπο πλανήτη, όπως στο Τόκυο. Η ανταπόκριση ήταν άμεση και το φαινόμενο, διεθνώς, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.
Ανοικτά ακαδημαϊκά μαθήματα (Massive Open Online Courses) ή MOOCs, προσφέρονται σταδιακά από πέρυσι και από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Την τελευταία δεκαετία, το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει πρωτοστατήσει στην ανάπτυξη και διάθεση ψηφιακών μαθημάτων, καθώς λειτουργεί εδώ και 12 χρόνια πλατφόρμα Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης, η οποία υποστηρίζει συνολικά περίπου 5.000 μαθήματα και 130.000 χρήστες.
Με τον όρο MOOCs περιγράφεται η ελεύθερη πρόσβαση στο περιβάλλον του μαθήματος με εμπλουτισμένο πολυμεσικό περιεχόμενο (διαφάνειες, σημειώσεις, βίντεο, podcasts, διαδραστικό περιεχόμενο) και στο εκπαιδευτικό υλικό του. Το ΙΤΕ της Κρήτης προχωράει όμως ένα βήμα παραπέρα. Δεν αρκείται στην απλή παράθεση του συνόλου του διδακτικού υλικού. Υιοθετεί το μοντέλο της λεγόμενης μικτής μάθησης (blended learning), το οποίο, αν πετύχει, θα αλλάξει ριζικά και πρωτοποριακά ό,τι εμείς οι εκπαιδευτικοί ξέραμε ως «διδασκαλία».
Ο υπεύθυνος του προγράμματος, καθηγητής Στέφανος Τραχανάς, το περιέγραψε σε μια συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα στην «Εφημερίδα των Συντακτών»: «Οι φοιτητές δεν θα στοιβάζονται πλέον σε μεγάλα αμφιθέατρα, αλλά θα παρακολουθούν τη διαδικτυακή μορφή του μαθήματος στο σπίτι τους (ή όπου αλλού επιθυμούν), θα απαντούν στις ερωτήσεις που συνοδεύουν τα βίντεο, θα μπορούν να βλέπουν τις σωστές απαντήσεις ή τις λύσεις τους, θα εντοπίζουν εγκαίρως τις αδυναμίες τους και θα πηγαίνουν κατόπιν στο πανεπιστήμιο όπου το μάθημα θα έχει πλέον φροντιστηριακό χαρακτήρα με μικρές ομάδες εργασίας και με τον καθηγητή του μαθήματος και τους βοηθούς του σε διαρκή διαθεσιμότητα για συμβουλές και άμεση βοήθεια.
»Η τεχνολογία των MOOCs έχει όμως τη χαρακτηριστική ιδιότητα να μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα οσοδήποτε μεγάλο ακροατήριο. Δηλαδή, με τους ίδιους εκπαιδευτικούς πόρους – υλικούς και ανθρώπινους – που χρειάζεσαι για να κάνεις ένα διαδικτυακό μάθημα για 100 φοιτητές, το κάνεις και για 1.000 ή 10.000. Έτσι, το πρόβλημα που υπόσχεται να λύσει η τεχνολογία των MOOCs είναι διπλό. Το ένα είναι “εσωτερικό”, δηλαδή ο μεγάλος αριθμός φοιτητών μέσα στα πανεπιστήμια, και το άλλο «εξωτερικό», η ανάγκη των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών να κάνουν εφικτή την πρόσβαση στο αγαθό της ανώτατης εκπαίδευσης (και όχι μόνο!) σε όλους όσοι επιθυμούν να το αποκτήσουν. Πέρα από κοινωνικούς, οικονομικούς ή γεωγραφικούς φραγμούς. Από τα νεανικά μου χρόνια λίγα πράγματα συνεχίζουν να με ενοχλούν τόσο πολύ όσο η ανισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση. Το στημένο παιχνίδι εις βάρος ταλαντούχων παιδιών, που απλώς είχαν την ατυχία να γεννηθούν στο λάθος μέρος, με το λάθος χρώμα ή στη λάθος κοινωνική τάξη. Και είμαι ευτυχής που τώρα -ως υπεύθυνος του Mathesis – μπορώ να θέσω αυτό το ζήτημα ως έναν από τους κεντρικούς του στόχους».
Το νέο μαθησιακό πρότυπο που προωθεί το ΙΤΕ βασίζεται στη διαδραστικότητα και τη συνεργατική μάθηση. «Κάθε διαδικτυακό μάθημα βιντεοσκοπείται, κατά κανόνα, σε στούντιο και είναι χωρισμένο σε μικρά “βιντεάκια” μέσης διάρκειας 10 λεπτών το καθένα (ανάλογα με το μάθημα). Αμέσως μετά ακολουθούν μία έως τρεις ερωτήσεις πολλαπλής (αλλά όχι μόνον) επιλογής στις οποίες καλείται να απαντήσει ο φοιτητής πριν προχωρήσει στο επόμενο βίντεο. Έτσι επικεντρώνει την προσοχή του σε αυτό που είναι κάθε φορά το ουσιώδες, ενώ στο τέλος κάθε εβδομάδας καλείται να απαντήσει και σε ένα συγκεντρωτικό τεστ γύρω από τα κεντρικά σημεία της ύλης που καλύφθηκε τη συγκεκριμένη εβδομάδα. Επιπλέον, μόλις ο φοιτητής ή η φοιτήτρια συμπληρώσει και υποβάλει οποιοδήποτε τεστ, μπορεί να ζητήσει να του εμφανιστούν οι σωστές απαντήσεις αλλά και οι εξηγήσεις ή οι λύσεις τους, ώστε να αντιληφθεί αμέσως το σφάλμα που ενδεχομένως έκανε. Ο «ηλεκτρονικός καθηγητής» είναι διαρκώς παρών σε όλη τη μαθησιακή διαδικασία. Καθηγητής… on demand. Ένα σύγχρονο διαδικτυακό μάθημα είναι λοιπόν ισχυρά διαδραστικό, κάτι σαν… «ζωντανό βιβλίο».
Ο εμπνευσμένος όμως αυτός πανεπιστημιακός δάσκαλος θέτει σε αμφισβήτηση και το βασικότερο εκπαιδευτικό εργαλείο, από την εποχή της ανακάλυψης της τυπογραφίας ως σήμερα, το εκπαιδευτικό βιβλίο! «Το διαδικτυακό μάθημα, όπως το περιέγραψα, είναι η νέα μορφή εκπαιδευτικού βιβλίου. Και η τεχνολογία του διαδικτύου -αυτή που κάνει δυνατή την ύπαρξη τέτοιων διαδραστικών βιβλίων – δεν είναι παρά η νέα τυπογραφία, ο νέος Γουτεμβέργιος. Το διαδικτυακό μάθημα, λοιπόν, αυτή η νέα μορφή βιβλίου, θα κάνει σήμερα ό,τι και το παραδοσιακό του αντίστοιχο κατά το παρελθόν, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Μπορεί να καταστήσει προσιτό το αγαθό της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σε όλους εκείνους -τους πραγματικά πολλούς- που δεν θα είχαν ποτέ την ευκαιρία να έχουν προσωπική επαφή με τον «κατάλληλο δάσκαλο». Σε όσους βρίσκονται εκτός των τειχών· έξω από τα σύγχρονα γνωστικά «μοναστήρια».
Οι εκπαιδευτικοί αλλά και όσοι επιθυμούν να εκπαιδευτούν, πρέπει να ανοίγουν δρόμους και όχι να διαχειρίζονται καταστάσεις. Δεν είναι το κυρίαρχο θέμα της εποχής μας, αν το βιβλίο θα είναι έντυπο, ηλεκτρονικό, e-book ή σε video. Δεν είναι αν θα κρατήσουμε τις παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας ή θα κάνουμε περισσότερη χρήση των νέων τεχνολογιών. Είναι η διαδραστικότητά του μαθήματός μας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, ακόμα και της μεγάλης απόστασης. Είναι η ποιότητά του, υπό οποιαδήποτε μορφή γίνεται αυτό. Στις συνθήκες κρίσης όμως που ζούμε, είναι, κυρίως, το στοίχημα της κατάργησης των οποιωνδήποτε φραγμών υπάρχουν από και προς τη γνώση.