«Χωρίς τον πολιτισμό βαδίζουμε στο σκοτάδι», Παρασκευή Μόλαρη – Μεταφράστρια

H Παρασκευή Β. Μόλαρη είναι πτυχιούχος Αγγλικής και Ελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πτυχιούχος του Τμήματος Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου με ειδίκευση Νομική Οικονομική Τεχνική και Λογοτεχνική Μετάφραση. Το 2013 της απονεμήθηκε Τίτλος Μεταπτυχιακού Διπλώματος MASTER II στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Paul Valery Montpellier III. Επίσης είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Μεθοδολογίας Διδασκαλίας της Αγγλικής ως Ξένης Γλώσσας του Πανεπιστημίου Cambridge.
Έχει παρουσιάσει και μεταφράσει από τα ελληνικά στα γαλλικά πλήθος ποιημάτων σύγχρονων ποιητών τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως διδακτικό υλικό στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο από τον Καθηγητή Λογοτεχνικής Μετάφρασης Δημήτρη Φίλια καθώς και μελέτες σχετικά με την Ιστορία της Εκπαίδευσης. Ως συνεργάτης του επιστημονικού περιοδικού και της επιστημονικής ένωσης ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ έχει δημοσιεύσει μεταφραστικές της εργασίες τόσο στο προαναφερθέν περιοδικό όσο και στο Πανεπιστημιακό Δίκτυο Πολιτικής Ανωτάτης Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών HEPNET. Έχει συνεργαστεί με εξειδικευμένα επιστημονικά έντυπα και πολυεθνικές εταιρείες ως μεταφράστρια και επιμελήτρια κειμένων από το 2001 μέχρι και σήμερα.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΙΡΗ ΓΚΙΩΝΗ – ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ

«ΠΑΛΜΟΣ»: Σε ποιό περιβάλλον μεγαλώσατε και πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΟΛΑΡΗ: Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Νίκαια, στο νομό Αττικής. Οι γονείς μου, δύο υπέροχοι άνθρωποι, με έμαθαν να αγαπώ, να συγχωρώ, να προχωρώ και να εξελίσσομαι. Μεγάλωσα σε μια παραδοσιακή οικογένεια με παππούδες και γιαγιάδες. Οι παιδικές μου αναμνήσεις έχουν χρώμα λευκό από τα κεντήματα της γιαγιάς Δέσποινας από τη Σμύρνη, κόκκινο από το γλυκό κυδώνι που στόλιζε στην σερβάντα της, μπλε από τη θάλασσα της Σαλαμίνας όπου περνούσα μέρος των καλοκαιρινών μου διακοπών στην εξοχική μας κατοικία, τα ξωκλήσια πάνω στις ακτές του νησιού και το σπίτι του Σικελιανού κοντά στη μονή της Παναγίας της Φανερωμένης.

«Π»: Πότε ξεκινήσατε να μεταφράζετε έργα συγγραφέων;
Π.Μ.: Ως προπτυχιακή φοιτήτρια στο ΤΞΓΜΔ του Ιονίου Πανεπιστημίου εκπόνησα την πτυχιακή μου εργασία πάνω σε πέντε μονόπρακτα του Κοκτώ με επιβλέποντα καθηγητή τον Δρα Δημήτρη Ν. Φίλια, Καθηγητή Λογοτεχνικής Μετάφρασης στο ΙΠ. Στη συνέχεια , στη Γαλλία , στο Πανεπιστήμιο Πωλ Βαλερύ Μονπελιέ 3 γνώρισα μια πτυχή της παρουσίας του νεοελληνικού λόγου σε ξένα πανεπιστήμια και είχα την καλή τύχη να συναντήσω και να συν-ομιλήσω λογοτεχνικά και μεταφραστικά με την σπουδαία Δρα Ελπίδα Κουλουμπρή Γκαζάλ στο Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών. Εκεί, με αφορμή τις εκδηλώσεις που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο για να τιμήσει την Κύπρο στην προεδρεία της ΕΕ , γνώρισα την κυπριακή ποίηση και χάρηκα την μετάφραση της στα γαλλικά στην ομάδα συνεργασίας με την κυρία Γκαζάλ.

«Π»: Ποιοί οι αγαπημένοι σας συγγραφείς, Έλληνες και ξένοι;
Π.Μ.: Θα ξεκινήσω από την ποίηση γύρω αλλά και ύστερα από τον Παλαμά. Ενδιαφέρον για μένα παρουσιάζει η «δημοσιογραφική» ποίηση του Σουρή, ο Κώστας Κρυστάλλης ενώ ο Λορέντζος Μαβίλης αποτελεί εξαίρετο δημιουργό σονέτων. Οι ποιητές ως τα 1930, ο Καβάφης χαράζει την δική του πορεία στην μακρινή Αλεξάνδρεια και ο Σικελιανός φαίνεται να έχει πλέον φωτίσει τον χώρο της ποίησης με τη δική του εξαίρετη πένα όντας πλέον ένας κορυφαίος ποιητής. Οι λογοτέχνες των πρώτων δεκαετιών του περασμένου αιώνα με πρωτοπόρους τους Ψυχάρη και Καζαντζάκη. Η γενιά του 1930, η γενιά των ποιητών, του Σεφέρη, του Εμπειρίκου, του Εγγονόπουλου, του Βρεττάκου, του Ρίτσου, αλλά και των πεζογράφων Μυριβήλη, Βενέζη, Καραγάτση, του ιδιότυπου Γιάννη Σκαρίμπα, του Τάσου Αθανασιάδη. Η μεταπολεμική ποίηση του Άρη Αλεξάνδρου, του Τίτου Πατρίκιου, του Δικταίου, της Βακαλό και του Γεραλή, του Θέμελη και της Καρέλλη δύο από τους σημαντικότερους Θεσσαλονικείς ποιητές. Οι μεταπολεμικοί πεζογράφοι Σαμαράκης, Πλασκοβίτης,η Μιλλιέξ , ο Βασιλικός, ο Ταχτσής και τόσοι άλλοι άξιοι δημιουργοί. Η ευρωπαική λογοτεχνία πάντα με προσέλκυε και βέβαια η μελέτη και οι σπουδές των γλωσσών είχαν ως επίκεντρο τον πολιτισμό. Μεγάλες μορφές ο Έζρα Πάουντ, ο Κίπλιν, ο Πόε, ο Μπλέηκ, ο Φροστ, ο Έλιοτ, και τόσοι άλλοι σπουδαίοι. Έξοχοι οι Απολινέρ, Λαμαρτίν, Ουγκώ, Καμύ, Κοκτώ, Μπερνανός, Μπαλζάκ, Κορνέιγ, Βολταίρος, Μολιέρος, Μπρεχτ, Ουνγκαρέτι, αναρίθμητοι και απολύτως αγαπημένοι.

«Π»: Γνωρίζατε από νωρίς με τί θα ασχοληθείτε;
Π.Μ.: Θα εκπλαγείτε ίσως αλλά οι στόχοι μου ήταν εντελώς διαφορετικοί μέχρι και τη Β’ Λυκείου. Ήθελα να σπουδάσω Ιατρική. Αλλά η αγάπη μου για τη φιλολογία φαίνεται τελικά ότι υπερίσχυσε. Κάποιοι καθηγητές μου με ενθάρρυναν για σπουδές στη χημεία, όπου είχα άριστες επιδόσεις. Τελικά, πέτυχα στη Φιλοσοφική Αθήνας με πολύ καλή σειρά και από εκεί και πέρα ξεκίνησε το ταξίδι στη γλώσσα και την λογοτεχνία. Οφείλω όμως να πω ότι οι σπουδές μου στη Μετάφραση τόσο στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών όσο και στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο με βοήθησαν να «εξαπλωθώ» και σε άλλες επιστήμες όπως της γενετικής, της βιολογίας. Η Επιστήμη της Μετάφρασης είναι «ιμπεριαλιστική». Δανείζομαι τον όρο από τον Καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Παναγιώτη Κιμουρτζή, ο οποίος χαρακτήρισε έτσι την επιστήμη της Ιστορίας. Αλληλεπίδραση επιστημών, απαραίτητο στοιχείο για ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη έρευνα.

«Π»: Τί είναι η λογοτεχνία;
Π.Μ.: H λογοτεχνία αποτελεί κυρίως αποτύπωση, στον γραπτό λόγο, της γλωσσικής, συναισθηματικής και ιστορικής πορείας – εξέλιξης ενός λαού στην οποία αναδεικνύονται αξίες και καταγράφονται προβληματισμοί. Πρόκειται για μια από τις πιο ουσιώδεις και σημαντικές παραμέτρους αυτού που εξακολουθούμε να ονομάζουμε εθνική παρακαταθήκη.

«Π»: Ποιά είναι η αίσθηση που σας δημιουργεί η μετάφραση ενός έργου;
Π.Μ.: Η μετάφραση αποτελεί μεγάλη γλωσσική πρόκληση. Είναι μια συνάντηση με τον εαυτό σου και τον άλλο στο πλαίσιο μιας ζωντανής διαδικασίας συμπόρευσης. Είναι αναδημιουργία. Αναπλάθεις τον λόγο. Του δίνεις νέα πνοή και τον ενδύεις με άλλη φορεσιά. Ο Ζωρζ Μουνέν στο βιβλίο του «Οι Ωραίες Άπιστες», Μεταίχμιο 2003 υπερασπίζεται τον μεταφραστή από την «σοβαρή ασθένεια», όπως αναφέρει, της παράλυσης που παθαίνει όταν βρίσκεται μπροστά από ένα λογοτεχνικό έργο. Έτσι αισθάνομαι κάθε φορά που πρόκειται να μεταφράσω ένα ποίημα ή ένα λογοτεχνικό ή άλλο κείμενο. Δεν μεταφράζω απλά λέξεις αλλά ένα δυναμικό συγκείμενο ενός ευρύτερου πολιτισμικού πλέγματος.

«Π»: Μιλάτε και μεταφράζετε επτά (7) γλώσσες.
Π.Μ.: Από μικρή ηλικία είχα λατρεία στις ξένες γλώσσες. Και μια σκανδαλώδη ευκολία στην εκμάθηση και στην εμβάθυνσή τους. Πάντα ήμουν επιμελής και πολύ μελετηρή. Αυτό που διαπιστώνετε τώρα είναι το αποτέλεσμα επίπονης και συστηματικής μελέτης γλωσσών τόσο στα Πανεπιστήμια όπου φοίτησα όσο και σε άλλους φορείς. Οι σπουδές μου στη γλωσσολογία επέβαλαν τη γνώση γλωσσών για συγκριτική μελέτη. Έτσι αναπόφευκτα ξεκίνησε ένα ταξίδι που διαρκεί μέχρι και σήμερα. Για μένα μαθαίνω μια ξένη γλώσσα σημαίνει προσεγγίζω καλύτερα έναν πολιτισμό και αντιλαμβάνομαι βαθύτερα τον δικό μου.

«Π»: Μεταφράζετε ποίηση από τα ελληνικά στα γαλλικά αρκετών Ελλήνων ποιητών. Τί βαθμό δυσκολίας έχει η μετάφραση από τη μια γλώσσα στην άλλη;
Π.Μ.: Ξεκίνησα να μεταφράζω σύγχρονους Έλληνες ποιητές το 2015. Ο πρώτος ποιητής που με απασχόλησε μεταφραστικά είναι ο Κώστας Βασιλάκος. Ακολούθησαν οι Τζωάννου, Μπούρας, Κεντρωτής, Παπαδάκης, Παπουτσής, Βεργετάκη, Πήττας των οποίων το ποιητικό έργο προσέγγισα και μετέφρασα μέχρι το 2018. Από το 2019 μέχρι και σήμερα, ασχολήθηκα με τον ποιητικό λόγο των Χριστίνας Μέλλιου, Κωνσταντίνου Γεωργίου, Νικόλαου Παπάνα, Αγγελκής Μαρίνας Ραυτοπούλου, Γιώργου Ρούσκα, κ.ά. Πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η μεταφραστική εργασία; Ο Αλέξανδρος Ίσαρης γράφει « (…) μεταφραστής είναι κάποιος που δυσκολεύεται να μεταφράσει». (Πολίτες της Βαβυλωνίας, Οι μεταφραστές και ο λόγος τους, επιμέλεια Μαρία Παπαδήμα, Νήσος, Αθήνα 2021). Η λογοτεχνική μετάφραση ενέχει έναν μεγάλο βαθμό δυσκολίας, είναι μια διαδικασία επίπονη, μια συνεχής πάλη ανάμεσα στον μεταφραστή και τις λέξεις. Ακόμη και στην ολοκλήρωση ενός έργου, υπάρχει η αμφιβολία για τις επιλογές μας. Κατεξοχήν μάλιστα θα έλεγα ότι η ποίηση είναι το λογοτεχνικό είδος όπου ο μεταφραστής καλείται να αναπλάσει ένα κείμενο, να αποδώσει σε συχνά τελείως διαφορετικούς λογοτεχνικούς ρυθμούς ένα προσωπικό πολιτισμικό πλέγμα μένοντας, στο μέτρο του εφικτού, πιστός στο πνεύμα και το γράμμα του πρωτότυπου ποιητικού κειμένου.

«Π»: Είστε και κριτικός λογοτεχνίας στο περιοδικό «Γράφειν». Μιλήστε μας γι’αυτή σας την ενασχόληση.
Π.Μ.: Δεν είμαι κριτικός Λογοτεχνίας. Ωστόσο, ασχολήθηκα με τα έργα τα οποία αποτελούν το σώμα της σειράς Γαλλόφωνη Λογοτεχνία καθώς και τη Νεοελληνική Λογοτεχνία σε Μετάφραση δύο σειρές των εκδόσεων Γρηγόρη, τις οποίες διευθύνει ο Καθηγητής Δημήτρης Ν. Φίλιας, και στις οποίες μου έκανε την τιμή να εντάξει δύο βιβλία ποίησης των Τζωάννου και Μπούρα σε δική μου μετάφραση στα γαλλικά. Η παρουσίαση του έργου του Καθηγητή και των ομότεχνων μεταφραστών καθώς και το βιβλίο του κομίστα Αρκά, το οποίο μετέφρασε στα γαλλικά ο κύριος Φίλιας, αποτέλεσαν εφόρμηση όχι για κριτική αλλά για μια ερμηνευτική προσέγγιση την οποία άλλωστε προτιμώ. Θεωρώ τον εαυτό μου περισσότερο μια καλή αναγνώστρια και ερευνήτρια παρά μια καταξιωμένη κριτικό της λογοτεχνίας.

«Π»: Πόσο σημαντικές είναι για τους δημιουργούς οι παρουσιάσεις των βιβλίων τους; Τί κακό έχει κάνει η πανδημία σ’αυτό με τις ακυρώσεις εκδηλώσεων;
Π.Μ.: Αναμφίβολα οι βιβλιοπαρουσιάσεις έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Η προσέγγιση του συγγραφικού έργου ενός δημιουργού και η πρόσληψη του από ομότεχνους και μη είναι πολύ σημαντική διαδικασία, μια προσπάθεια συν-ομιλίας με τον εν δυνάμει αναγνώστη. Εκτιμώ ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας η τεχνολογία αποτέλεσε έναν δίαυλο επικοινωνίας με το αναγνωστικό κοινό. Βέβαια, η διά ζώσης παρουσίαση δεν αντικαθίσταται από το ψηφιακό περιβάλλον. Ήταν όμως μια λύση ανάγκης που μάλλον απέδωσε. Και βέβαια όλοι αναμένουμε την αισιόδοξη εξέλιξη του τέλους της πανδημίας για να επαναδρομολογηθεί ο φυσιολογικός ρυθμός παρουσίασης βιβλίων τα οποία ή έχουν αδικηθεί ή είναι υπό έκδοση και αξίζουν μνείας.

«Π»: Ποιά είναι τα στοιχεία που απαιτούντια για τη μετάφραση ενός ιστορικού έργου;
Π.Μ.: Κατ’ αρχάς η γνώση της επιστήμης της Ιστορίας. Δεν είναι καθόλου εύκολη διαδικασία. Χρειάζεται ενδελεχής μελέτη της ιστορικής περιόδου στην οποία γράφτηκε το προς μετάφραση βιβλίο και βέβαια πέρα από τις γλωσσικές δυσκολίες που δεν είναι ανυπέρβλητες αλλά σίγουρα αποτελούν ένα θέμα , τίθενται ζητήματα πραγματολογικά τα οποία επιβάλλουν διερεύνηση και προσφυγή σε ανθρώπινους πόρους δηλαδή σε ειδικούς επιστήμονες.

«Π»: Τί σημαίνει πολιτισμός για εσάς; Όπως είπε και ο Αριστοτέλης, «μέγιστος εχθρός των εξουσιών ο πολιτισμός».
Π.Μ.: Ο Πολιτισμός για τον λαό εκτιμώ ότι είναι μια έννοια μη αποσαφηνισμένη. Υπάρχει η αντίληψη της μη αναγκαιότητάς του. Ο κόσμος πιστεύει ότι ο πολιτισμός είναι προνόμιο των λίγων, της ελίτ. Δεν είναι έτσι. Χωρίς τον πολιτισμό βαδίζουμε στο σκοτάδι. Η τέχνη είναι η ύψιστη μορφή της ανθρώπινης σκέψης. Και είναι κοινό αγαθό. Είναι βέβαιο ότι η εκπαίδευση συμβάλλει καθοριστικά στην διάδοση του, ιδιαίτερα στην εποχή μας που χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμικότητα και τα εκπαιδευτικά συστήματα υιοθετούν την διαπολιτισμική προσέγγιση στη μαθησιακή διαδικασία. Ωστόσο, ίσως όχι με επιτυχία αφού ο συντηρητισμός αποδυναμώνει τις προσπάθειες για εξέλιξη.

«Π»: Ποιά εφόδια πρέπει να έχει ο μεταφραστής;
Π.Μ.: Η δουλειά του μεταφραστή είναι έτσι κι αλλιώς δύσκολη. Όλα τα είδη μετάφρασης αποτελούν πρόκληση και απαιτούν έρευνα ώστε το προϊόν της μεταφραστικής διαδικασίας να είναι το επιθυμητό. Ο μεταφραστής θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τόσο τη γλώσσα πηγή όσο και τη γλώσσα στόχο. Να έχει μελετήσει και να γνωρίζει τα αντιπαραβολικά στοιχεία των δύο γλωσσών από και προς τις οποίες μεταφράζει και να μελετά λογοτεχνία. Η επιτυχημένη του μετάφραση θα εξαρτηθεί επίσης από την πολυετή του άσκηση και απόκτηση μεταφραστικών εμπειριών καθώς και εξοικείωσης με το ευρύτερο πολιτισμικό πλέγμα της εποχής στην οποία ανήκει ο συγγραφέας που μεταφράζει.

«Π»: Πόσα χρόνια ασχολείστε με τη μετάφραση; Πόσες ώρες την ημέρα δουλεύετε;
Π.Μ.: Με την μετάφραση ασχολούμαι από το 2001. Αρχικά ασχολήθηκα με επιστημονικά πεδία όπως αυτά της βιολογίας, της γενετικής, της ιχθυολογίας, και των κοινωνικών επιστημών. Από το 2015, κυρίως με τη μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων. Εργάζομαι συστηματικά σε καθημερινή βάση ανάλογα με τους εργασιακούς ρυθμούς κάθε μέρας και περιόδου. Καθημερινά μαζί με τα διδακτικά μου δουλεύω σε μία βάση 8-9 ωρών.

«Π»: Ποιό βιβλίο επιθυμείτε να μεταφράσετε από τα ελληνικά στα αγγλικά ή το αντίστροφο;
Π.Μ.: Αυτή την περίοδο μεταφράζω έναν σπουδαίο Έλληνα ποιητή στα αγγλικά. Υπάρχουν πολλοί σύγχρονοι Έλληνες ποιητές που θέλω να μεταφράσω σε γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά. Όπως και από τα αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Τα επόμενα μεταφραστικά μου βήματα θα εξαρτηθούν από αναγνώσεις, επιλογές και ίσως συναντήσεις με δημιουργούς.

«Π»: Είστε αισιόδοξος άνθρωπος;
Π.Μ.: Ζούμε σε μια εποχή που για τους περισσότερους από εμάς είναι πρωτόγνωρη, δύσκολη και θλιβερή. Περιβαλλόμαστε από πολλή ασχήμια ψυχική και από πνευματικό και πολιτισμικό έλλειμμα. Υπάρχει διάχυτη κατάθλιψη και όχι αδικαιολόγητα. Αλλά πιστεύω ότι και στις πιο σκοτεινές εποχές πάντα βρίσκεται μια αχτίδα φωτός. Πάντα ελπίζω για το καλύτερο και προσπαθώ να δω τις καλές πλευρές που υπάρχουν σε μια δύσκολη κατάσταση. Τα μαθήματα που παίρνουμε μας δίνουν δύναμη να προχωράμε και να εξελισσόμαστε.

«Π»: Τί είναι αυτό που σας θυμώνει στον τόπο μας;
Π.Μ.: Η βραχεία ιστορική μνήμη ή η παντελής έλλειψη κριτικής σκέψης σε προβλήματα που ανακυκλώνονται. Οι Έλληνες δεν γνωρίζουμε Ιστορία. Και αυτό είναι ένα σοβαρό μειονέκτημα του λαού μας. Κάνουμε τα ίδια λάθη τα οποία έχουν σοβαρότατο αντίκτυπο στη ζωή όλων μας, μέσα από λανθασμένες πολιτικές επιλογές απόρροια της μη κριτικής και ερμηνευτικής προσέγγισης του παρελθόντος που αλληλεπιδρά με το παρόν.

«Π»: Ιωάννης Καποδίστριας, τι σας λέει αυτό το όνομα.
Π.Μ.: Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε ο ιστορικός τόπος μνήμης κατά Νορά που με απασχόλησε στην διπλωματική μου εργασία στη μεταπτυχιακή μου έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ. Μελέτησα την μορφή και την εικόνα του μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης την περίοδο της μεταπολίτευσης μέχρι και την μνημονιακή Ελλάδα, δηλαδή την περίοδο 1977 έως και 2013. Τα ευρήματα της έρευνάς μου με εξέπληξαν δυσάρεστα αλλά ήταν αναμενόμενα. Η πολυσχιδής προσωπικότητα του Καποδίστρια, το τεράστιο και σπουδαίο έργο του είχε συρρικνωθεί σε μία δύο φωτογραφίες του με λεζάντες και δυο λόγια φτωχά για να περιγράψουν το μέγεθος του άνδρα αυτού που εργάστηκε με συνέπεια στα ιδεώδη και τους στόχους του.

«Π»: Τί ετοιμάζετε;
Π.Μ.: Μόλις ολοκλήρωσα τη μετάφραση στα γαλλικά ποιητικής συλλογής η οποία αναμένεται να πάρει τον δρόμο της έκδοσης σύντομα, και δουλεύω την ποιητική συλλογή ενός σπουδαίου Έλληνα δημιουργού στα αγγλικά. Επίσης, υπάρχει και άλλη μία σχεδόν έτοιμη. Μέσα στο 2022 εκτιμώ ότι οι στίχοι των τριών ποιητών που προανέφερα θα ταξιδέψουν πέρα από τα ελληνικά σύνορα.